Kirish. 2 I bob Obraz va Prototip Isajon Sultonning"Alisher Navoiy"asari asosida

1.3 Obraz va prototip o'rtasidagi munosabat. 
Tasvir va prototip o'rtasidagi bog'liqlik adabiyotda muhim rol o'ynaydi, bu 
mualliflarga murakkab va chuqur g'oyalarni aniq tasvirlar va belgilar yordamida 
etkazish imkonini beradi. Isajon Sultonning “Alisher Navoiy” badiiy asari ana 
shunday bog‘liqlikning yorqin namunalaridan biridir. 
“Alisher Navoiy” asari biografik roman bo‘lib, unda muallif buyuk o‘zbek 
shoiri va mutafakkiri Alisher Navoiyning hayot yo‘li va ijodini izlaydi. Isajon 
Sulton real tarixiy voqea va hujjatlar asosida haqiqiy tarixiy shaxslar prototipi 
bo‘lgan qahramonlar obrazlarini yaratadi. Asarning markaziy obrazlaridan biri 
Alisher Navoiyning o‘zidir. Muallif o‘z obrazini tarixiy faktlar, ijodi va tarjimai 
holi tahlili asosida quradi, uning murakkab tabiati va dahosini badiiy tasvirlash 
texnikasi orqali yetkazadi. Alisher Navoiy Sharq adabiyoti va madaniyati tarixida 
o‘chmas iz qoldirgan shoir, mutafakkir, diplomat va fidoyi vatanparvar sifatida 
ko‘z oldimizda namoyon bo‘ladi. Har bir qahramon ma'lum xususiyatlar va 
g'oyalarni aks ettiradi, ularning tasvirlari muallifga o'z qahramonlarining fikrlari va 
his-tuyg'ularining chuqurligi va rang-barangligini ochib berishga yordam beradi. 
Isajon Sulton jonli, taniqli va teran obrazlar yaratishda prototiplardan mohirona 
foydalangani uning ijodini nafaqat tarixiy aniqlik, balki badiiy asar sifatida ham 
qiziqarli va ahamiyatli qiladi. 
Shunday qilib, Isajon Sultonning “Alisher Navoiy” asaridagi obraz va 
prototip o‘rtasidagi bog‘liqlik bu buyuk o‘zbek shoiri va mutafakkirining dahosi va 
ta’sirini chuqurroq anglash va qadrlash imkonini beradi. 

---

9 
1.4 Obraz va Prototip Isajon Sultonning "Alisher Navoiy"asari asosidagi 
xulosalar 
“Isajon Sultonning “Alisher Navoiy” asari asosida yaratilgan obraz va 
prototipning xulosalari. O‘zbek adabiyoti tarixidagi eng e’tiborli va ahamiyatli 
asarlardan biri bo‘lmish Isajon Sultonning “Alisher Navoiy” asari o‘zining 
teranligi va betakrorligi bilan kishini hayratga soladi. Mazkur matn Buxoro 
saltanati adabiyoti va madaniyati rivojiga ularning ahamiyati va ta’sirini aniqlash 
va tavsiflash maqsadida ushbu asardagi obraz va prototipni o‘rganish va tahlil 
qilishni maqsad qilgan. Isajon Sulton muallifligidagi “Alisher Navoiy” atoqli 
o‘zbek olimi, shoiri va yozuvchisi Alisher Navoiyga bag‘ishlangan eng salmoqli 
adabiy asarlardan biridir. Muallif Alisher Navoiy hayotining boy va tarixiy 
ahamiyatli davrini tasvirlab, epik hikoya shaklini chuqur psixologik mushohada 
bilan nafis uyg‘unlashtirib, o‘quvchilarga bu ulug‘ zotning hayoti va merosi bilan 
bog‘liq betakror manzara, obraz va g‘oyalarni taqdim etadi. 
Asarni tahlil qilish va o‘rganish jarayonida bosh qahramon Alisher 
Navoiyning prototipi ko‘rib chiqiladi. Alisher Navoiy obraz sifatida o‘zida 
donishmandlik, aql-zakovat, o‘z-o‘zini rivojlantirishga intilishni o‘zida mujassam 
etgan yorqin va serqirra obrazdir. Alisher Navoiyning ma’naviy-ruhiy yuksalishi 
Isajon Sulton yaratgan tuyg‘u va fikrlar manzarasi orqali yetkaziladi. 
Qahramonning turtki, turli vaziyatlarga munosabatini tahlil qilib, shaxsning 
shakllanishi va jamiyat taraqqiyotida ta’lim, madaniyat va ijodkorlikning ahamiyati 
haqida muhim xulosalar chiqarish mumkin. 
“Alisher Navoiy”dagi obrazlarning xulosalari rang-barang va chuqur 
ma’noga to‘la bo‘lib, jamiyatdagi tub o‘zgarishlar sari uzluksiz harakatni aks 
ettiradi. U ma’naviy uyg‘onish jarayonini boshidan kechirib, yosh avlodning ilhom 
manbaiga, hurmat-ehtiromiga aylanadi. Alisher Navoiy yuksak ma’naviy-axloqiy 
qadriyatlarni, umumbashariy haqiqatlarni ta’riflash orqali nafaqat Alisher Navoiy 
hayoti va xizmatlarining jonli ko‘zgusi, balki kelajak avlodlar uchun ta’lim va 
tarbiya vositasidir. Demak, Isajon Sultonning “Alisher Navoiy” asari nafaqat 

---

10 
adabiy asar, balki Alisher Navoiy hayoti va merosiga oid qimmatli ma’lumot 
manbai hamdir. Bu o‘quvchiga bu atoqli olim va adibning o‘zbek va jahon 
madaniyatiga qo‘shgan hissasini chuqurroq anglash va qadrlash imkonini beradi. 
Ushbu ishning markazida joylashgan tasvir va prototipning topilmalari muhim 
tadqiqot materialini beradi va bu tasvirlarning zamonaviy jamiyatdagi ahamiyati va 
ta'sirini chuqurroq o'rganish imkonini beradi. 

---

11