O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s. R. Sharipov yer tuzish asoslari

Tabiiy va iqtisodiy sharoitlarni hisobga olish tamoyili
bizning mamlakatimizda katta 
ahamiyatga ega, bu yerda katta va murakkab hududiy majmualar, yerdan foydalaniladigan har xil 
tabiiy, iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlar bilan hisoblashishga to‘g‘ri keladi. Har bir yer tuzish loyihasi 
bu sharoitlarning o‘ziga xos va takrorlanmas tarkibiga ega hudud uchun ishlanadi; ikkita to‘la bir-
biriga o‘xshash qishloq xo‘jaligi yer egaligi yoki yerdan foydalanishi yo‘q. 
Tabiiy omillardan yer tuzishda, avvalo, iqlim, tuproqlar, relef, o‘simliklar, suv manbaalari, 
eroziya jarayonlarining xarakteri va rivojlanishi hisobga olinadi. Eng asosiy iqtisodiy sharoitlar - 
Yer tuzishning asosiy vazifalaridan biri
 - ishlab chiqarishni tashkil etish va 
muvaffaqiyatli rivojlantirish, uning samaradorligini oshirish, maksimal ijtimoiy 
ahamiyatga ega yakuniy natija olish uchun zarur sharoitlarni yaratishdir. 

---

41 
yerlar tarkibi va sifati, xo‘jaliklarning kelajakdagi rivojlanishi, ularning ixtisoslashishi, ishlab 
chiqarish fondlari va mehnat resurslari bilan ta’minlanishi, yo‘l tarmog‘i ahvolidir. 
Yer tuzish loyihalarini asoslashda ijtimoiy omillar
- aholi tizimi tavsifi (aholi soni, aholi 
yashash joylari o‘lchamlari va joylashishi), ijtimoiy infratizimning rivojlanish darajasi (madaniy, 
sog‘liqni saqlash, ta’lim, savdo, maishiy xizmat, jamoa transporti, aloqa muassasalarining 
mavjudligi), yordamchi xo‘jaliklarni yuritish imkoniyati va sh.o‘. ham hisobga olinadi. 
Ushbu masalalarning barchasi bo‘yicha axborot olish uchun izlanish ishlari, tasvirga olish 
(tuproq, geobotanik, suv xo‘jaligi va boshq.), ayrim xo‘jaliklar va butun mintaqalar hududlarida yer 
tuzish izlanishlari o‘tkaziladi. 
 
Nazorat savollari 
1. 
Yer tuzishning qanday turlari mavjud va nima uchun ular ajratiladi? 
2. 
Nima yer tuzish loyihasining tarkibiy qismi deb ataladi?
 
3. 
Xo‘jaliklararo yer tuzish nima, uning asosiy mazmuni qanday ?
 
4. 
«Yer egaligini (yerdan foydalanishni) tashkil etish» tushunchasiga nimalar kiradi?
 
5. 
Xo‘jalikda ichki yer tuzishning o‘ziga xos xususiyatlari va mazmuni (tarkibiy qismlari) qanday?
 
6. 
Xo‘jaliklararo yer tuzishning tarmoqlararo xarakteri nimalarda namayon bo‘ladi?
 
7. 
Yer tuzish tamoyillari nima va ularning ahamiyati qanday?
 
8. 
Yer tuzishning asosiy tamoyillari qanday?
 
9. 
Yer tuzishning har bir asosiy tamoyilining mohiyati va mazmuni nimalardan iborat?