242 qoidada namoyon bo‘ladi.
Birinchidan, kategoriyalar o‘zining majmui bilan
moddiy dunyodagi narsa va hodisalar aloqalarining eng umumiy shakllarini o‘zida
aks etdiradi.
Ikkinchidan, kategoriyalar o‘zaro biri ikkinchisiga o‘tadi, yoki biri
ikkinchisidan hosil bo‘ladi.
Uchinchidan, dialektika kategoriyalari narsa va
hodisalar hamda bilish darajasining rivojlanishi mantiqiga bog‘liq holda ham
miqdor, ham sifat jihatdan boyiydi, taraqqiy etadi.
To‘rtinchidan, kategoriyalar
narsa va hodisalarning ziddiyatli tomonlari ularning dialektik birligida aks etadi.
Falsafiy adabiyotlarda, odatda ko‘pincha kategoriyalar ixchamligi masalasiga
ularning o‘zgarishi va taraqqiyoti sifatida yondashiladi. Kategoriyalarning o‘zgarishi
va taraqqiyoti, shubhasiz, ular ixchamligining yorqin ko‘rinishlaridan biridir. Lekin
bu bilangina chegaralanish mumkin emas, balki kategoriyalar ixchamligini ochib
beradigan hamma tomonlarni hisobga olish zarur.
Kategoriyalarning ixchamligi ilmiy bilishda katta ahamiyatga ega. Narsa va
hodisalar ichki ziddiyatli bo‘lib, doimo harakatda, o‘zgarishda, taraqqiyotda ekan,
ana shuning natijasida ular o‘zlarining qarama-qarshi tomonlariga o‘tganlari uchun
ham fan kategoriyalarida narsalarning shu ob’ektiv tomonlarini to‘g‘ri qayd eta
bilish va aks ettira olish juda zarur.
Kategoriyalarning ixchamligini hisobga olish ilmiy tafakkur (bilish)dagi bir
yoqlamalikka, uzoqni ko‘ra bilmaslikka qarshi kurashish imkonini beradi, olimlarni
narsalar mantiqiga mos keladigan qilib fikrlashga o‘rgatadi.
