Kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari
Yüklə 4,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
239
tariqasida hozirgi ilmiy-texnika inqilobining yutuqlari bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator kategoriyalarni ko‘rsatish mumkin. Shu narsa shubhasizki, fanlar taraqqiyoti jarayonida kelgusida materiya taraqqiyotining biz uchun noma’lum hisoblangan sharoitlar qonuniyatini aks ettiruvchi kategoriyalar paydo bo‘laveradi, natijada biz kategoriyalarning ixchamligi, o‘zgaruvchanligi to‘g‘risida qo‘shimcha materialga ega bo‘laveramiz. Yangi kategoriyalarning paydo bo‘lishi bilish jarayonining borishi bilan belgilanadi. Bilish jarayonida inson narsalar mohiyatiga qanchalik chuqurroq kirib borgan sari, ularga xos yangi tomonlar va aloqalarni aniqlay boradiki, bularning hammasi mavjud kategoriyalar bilan sig‘ishmaydi va yangi kategoriyalar ishlab chiqilishini talab qiladi. Shunday qilib, narsalarning o‘z taraqqiyotida mantiqiga mos ravishda kategoriyalar ham rivojlanib, boyib boradi. Shu munosabat bilan savol tug‘iladi: tushunchalar harakatining ichki manbai, omili nimadan iborat? Kategoriyalar ob’ektiv borliq ziddiyatlarini o‘zida aks ettiradi. Shuning uchun ham ular ziddiyatli xususiyatga ega. Ana shu ziddiyatlarning rivojlanishi kategoriyalar dialektik harakatining manbai hisoblanadi. Kategoriyalar eng umumiy tushunchalar sifatida inson fikrining shakllaridir. Ana shu ma’noda ular sub’ektivdir. Lekin ularda dunyodagi narsa va hodisalarning o‘zaro real mavjud aloqa va munosabatlari aks etadi, shunga ko‘ra ular ob’ektiv mazmunga ega. Mavjud hol ob’ektivlik va sub’ektivlikning dialektik birligidan iborat bo‘lgan mantiqiy kategoriyalarning ziddiyatli tabiatidan dalolat beradi. Inson tushunchalari mavhum holda, ajratib olingan holda sub’ektivdir, ammo umuman olganda, jarayonda, pirovardida, maylida, manbaida ob’ektivdir. Lekin gap bundagina emas. Inson tafakkurining sub’ektiv mantiqi moddiy, ob’ektiv dunyo taraqqiyoti qonunlarini aks ettirishdan iborat. Kategoriyalar mazkur aks ettirishning shakllaridir. Moddiy dunyodagi narsa va hodisalar singari mantiq kategoriyalari ham bir kategoriyadan boshqa bir kategoriyaning elementlarini aniqlash orqali harakatlanadi, ular qarama-qarshi tomonlarga bo‘linadi. Kategoriyalardagi bunday tartibdagi qarama-qarshi tomonlarga bo‘linishni, ziddiyatlilik tomonlari |