Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti pedagogik ta

Adabiyotlar 
1.H.Nurmatov. ”Musiqa va estetik madaniyat” Toshkent.T.D.P.U.1995. 
2.Bolalarda musiqiy-nafosat tarbiya sini shakllantirish yơllari.Toshkent.1992. 
3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T; Ma'naviyat, 2008. 

---

523 
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING MUSIQIY FAOLIYATI 
VA ULARDA QO‘SHIQ AYTISH KO‘NIKMALARINI SHAKLLANTIRISH 
Saidova Dilorom Erkinovna 
Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti 
“Musiqa ta’limi va san’at” yo‘nalishi 1-bosqich magistranti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarni musiqiy 
estetik tarbiyalashda musiqaning o‘ziga xos o‘rni ifodalangan. Musiqaning inson 
hayotiga o‘zaro ta’sirini hisobga olib, biz bolalarni musiqaga jalb qilish uchun 
ularni musiqa bilan imkon qadar ertaroq tanishtirishimiz, bolalarga bu san’atning 
barcha go‘zalligi va xilma-xilligini ko‘rsatish haqida g‘amxo‘rlik qilishimiz kerak.
Kalit so‘zlar: 
musiqa, qo‘shiq, san’at, vokal. 
Bolalar bog‘chasining asosiy vazifasi – bolani maktabga tayyorlashdir. Bu 
yerda rasm, musiqa , rikmika , jismoniy tarbiya bo‘yicha mashqlar o‘tkaziladi. 
Musiqa mashg‘ulotida bolalar eng aniq va tushunarli musiqiy hodisalarni tinglash, 
solishtirish va baholash imkoniyatiga ega. Musiqa bolaning hissiyotiga bevosita 
ta’sir qiladi va uning axloqiy xarakterini shakllantiradi. Musiqaning ta’siri ba’zan
ishontirish yoki yo‘nalishdan ko‘ra kuchliroqdir. Masalan, Vatan haqidagi qo‘shiq 
Vatanga muhabbat tuyg‘usini uyg‘otadi. Dumaloq raqslar, qo‘shiqlar turli 
xalqlarning raqslari o‘z urf-odatiga qiziqish uyg‘otadi, xalqaro bilimlarni olishga 
undaydi. Musiqadagi janrlarning boyligi qahramonlik obrazlari va lirik kayfiyatni, 
quvnoq hazil va xushchaqchaq raqslarni idrok etishga yordam beradi. Musiqani 
idrok etish jarayonida paydo bo‘ladigan turli his-tuyg‘ular bolalar tajribalarini, 
ularning ma’naviy dunyosini boyitadi. 
Jamoa bo‘lib kuylash, raqsga tushish, o‘yinlar bolalar umumiy tajribaga 
to‘la bo‘lganda, ta’lim muammolarini hal qilishga katta hissa qo‘shadi. Qo‘shiq 
aytish ishtirokchilardan birlashgan harakatni talab qiladi. Umumiy tajribalar 
individual rivojlanish uchun qulay zamin yaratadi. Umumiy ishtiyoq va ijro 
quvonchlari qo‘rqadigan, qatiyatsiz bolalarni faollashtiradi. Tortinchoq, hech kim 

---

524 
bilan do‘stlashmaydigan, xullas o‘z qobig‘iga o‘ralgan bolalarni jamoa bo‘lib 
kuylash jarayonida guruhga qo‘shilib kuylashini, mashg‘ulotlarda faolligi oshishini 
kuzatamiz.Bunday bolaga sheriklariga yordam berishni taklif qilish mumkin, shu 
bilan kamtarlikni tarbiyalash va bolalarning individual qobilyatlarini 
rivojlantiradi. Musiqa darslari maktabgacha yoshdagi bolaning xatti-harakatining 
umumiy harakatiga ta’sir qiladi. Har xil mashg‘ulotlat bolaning (qo‘shiq aytish, 
jamoa bo‘lib kuylash, musiqa tinglash, bolalar musiqa asboblarida chalish va h.k) 
o‘zgarishi, e’tiborni, aqlni, reaksiyaning tezligi, uyushqoqlikni bolalarning irodali 
harakatlarining namoyon bo‘lishini talab qiladi. Qo‘shiqni o‘z vaqtida boshlash va 
tugatish, raqslar va o‘yinlarda harakat qila olish, musiqaga bo‘ysunish, tezroq 
yugurish kimnidir quvib o‘tish istagidan voz kechish. Bularning barchasi bola 
faolligini yaxshilaydi, bolaning irodasiga ta’sir qiladi. Shuning uchun musiqa va 
san’at ichki tabiati tufayli har qanday tarbiyaning ajralmas qismi bo‘lishi kerak va 
buning uchun ular har bir inson tarbiyasining bir qismiga aylanishi kerak. 
O‘qituvchining eng muhim vazifasi - musiqani bolalarning kundalik hayotiga 
kiritish. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarda musiqa mashg‘ulotlaridan tashqari, 
musiqadan foydalanish imkoniyatlari: bo‘sh vaqatlarda, rolli o‘yinlarda, ertalabki 
badan tarbiyada, bolalarni qabul qilish vaqtida, yotishdan oldin va h.k. turli 
mashgulotlarda. Musiqiy filmlarni multfilmlarni ko‘rishni bolalarning tug‘ulgan 
kunlarini nishonlashni (musiqa qo‘shilgan holda) tashkil qilish foydalidir. Bu 
bolalar ruhiyatida ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu jumladan,o‘yindagi musiqa uni 
yanada hissiy qiziqarli va zozibali qiladi. “Konsert”, “Musiqiy faoliyat” kabi 
o‘yinlarda musiqa asosiy tarkib hisoblanadi. Boshqa hollarda, o‘yin harakatining 
(“ona va bolalar” o‘yinida ishtirokchilar beshik qo‘shiq kuylaydilar, uy qurishni 
nishonlaydilar, qo‘shiq aytadilar va raqsga tushadilar, o‘g‘il bolalar askarlar 
o‘ynab, baraban ovozida yurishadi, teatrda qaysidir qo‘g‘irchoq qahramonlar 
qo‘shiq kuylaydilar).

---

525 
Sayrda yurishda yoz faslida musiqani kiritish mumkin. Qo‘shiqlarni 
kuylash va sahna qilish mumkin. (tabiat bilan bog‘liq , mavsum bilan bog‘liq 
qo‘shiqlar kuylash mumkin) Bu holat bolalar tasavvurini yanada kuchaytiradi. 
Nutqni rivojlantirish darsida ertak aytayotganda musiqa orqali ijro etilsa bola 
diqqati yanada oshadi va ertakka o‘zgacha joziba berish bilan biraga bola ongida 
uning ta’siri chuqurroq muhrlanadi. Qo‘shiq kuylash nutqdagi ba’zi kamchiliklarni 
tuzatishga yordam beradi. Chizmalar, aplikatsiya haykaltaroshlik mavzusi tanish 
qo‘shiqning mavzusi bo‘lishi mumkin o‘sha qo‘shiqni kuylagan holda 
mashg‘ulotni bajarsa bo‘ladi. Yoki “Mening sevimli qo‘shig‘im” mavzusida 
aplikatsiya yoki rasm chizish vazifasini berish mumkin. Musiqa badiiy ishda 
badiiy obrazning o‘ziga xos xususiyatlarini yetkazishga yordam beradi. Ertalabki 
gimnastika jismoniy tarbiyadagi musiqa, jismoniy mashqlar bilan birga, ma’lum 
bir hissiy kayfiyatni yaratadi, bolalar e’tiborini faollashtiradi, harakatlarning 
ifodaliligini oshiradi. Musiqa uchun asosiy, umumiy rivojlanish mashqlarini 
bajarish maqsadga muvofiqdir. Yugurish, otish musiqaga chiqish tavsiya 
etilmaydi, chunki ular har bir bolaning imkoniyatlariga mos keladigan erkin 
harakat ritmini ifodalaydi. Har bir mashq turi turli kompozitsiyalarni puxta 
tanlashni talab qiladi. Bolalarning musiqiy ta’limi masalasi uzoq vaqt davomida 
dolzarb bo‘lib kelgan. Zamonaviy odamni tarbiyalashga intilayotganda uning 
estetik sezgirligini rivojlanishi haqida g‘amxo‘rlik qilish kerak, shunda u san’at 
bilan muloqotdan olingan tajribalarni o‘z hayotida qanday ishlatishni biladi. 
Insonning yoshga bog‘liq rivojlanishini hisobga olmaganda, estetik tarbiya haqida 
gapirish mumkin emas. Bolalikdan hayot va san’at go‘zalligini idrok etish, his 
qilish tushunish qobilyati, go‘zallikni yaratishda ishtirok etish istagi paydo bo‘ladi. 
Musiqiy san’at insonga hayotining birinchi yillarida bevosita kuchli ta’sir 
ko‘rsatib, uning umumiy madaniy rivojlanishida katta o‘rin egallaydi. Musiqa 
bolaning hissiy tabiatiga yaqin. Musiqa ta’siri ostida uning badiiy idroki 
shakllanadi va rivojlanadi, tajribalarda boyib boradi. Musiqaning inson hayotida 

---

526 
ulkan ta’sirini hisobga olib, biz bolalarni musiqaga jalb qilish,bolalarga bu 
san’atning barcha go‘zalligi va xilmxilligini ko‘rsatish haqida g‘amxo‘rlik 
qilishimiz kerak. Ko‘pgina olimlar musiqiy moyillik va qobilyat yoshligida yanada 
faol va yorqinroq namoyish bo‘lishini isbotlaganlan. Bizning vazifamiz bolada bu 
moyillik va qobilyatlarni imkon qadar tezroq kashf etish va ularni rivojlantirishni 
boshlash. 
Yetakchi xususiyatlar shaxsga, unung ichki dunyosiga tashqi ta’sir 
natijasida rivojlanadi. Ta’lim jarayoni fan namunalarini o‘tkazish jarayoni emas, 
balki shaxsiyatning rivojlanishini boshqarish jarayoni bo‘lishi kerak. Psixologiya 
va pedagogika, insonning qobilyatlari faolioyatda shakllanadi va rivojlanadi, deb 
tasdiqlanadi. Maktabgacha tarbiyachi faollik orqali dunyoga munosabat turini 
shakllantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolaning musiqiy faoliyati sinkretikdir. 
Maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanish genezi bolaning shu davrda 
rivojalanishining umumiy qonuniyatlari bilan bog‘liq. Maktabgacha yoshdagi 
bolaning musiqiy faolligining shakllanishi bir necha bosqichdan o‘tadi: musiqiy 
obyektli faoliyat, bolada tovush chiqaradigan o‘yinchoqlar va asboblar bilan 
qiziqish uyg‘otganda: musiqiy o‘yin faoliyati, agar musiqa hissiy munosabatlar va 
tajribalarni boyitish manbai bo‘lib qolsa, bu o‘yin va muloqotda ijtimoiy 
munosabatlarni boyitishga imkon beradi, chunki bu bosqichdagi har qanday 
musiqiy faoliyat, xoh qo‘shiq aytish, xoh musiqa tinglash barchasi bolaning estetik 
rivojlanishi uchun xizmat qiladi.