Samarqand davlat chet tillar instituti tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti tarjima nazariyasi va amaliyoti kafedrasi
Yüklə 382,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
38 UMUMIY XULOSA. Ingliz va o’zbek xalq maqollari xalq og’zaki ijodining paremiologiya sohasi bo’yicha o’rganiladi va o’ziga xos bir qancha xususiyatlari bilan xalq o’g’zaki ijodining boshqa janrlaridan farqlanib turadi. Ya’ni ularda fikr aniq, tugal xulosa, lo’nda hukm tarzida ifodalanadi, muayyan hukmni mantiqiy izchillikda, keskin qutbiylikda ifodalash yetakchilik qiladi va o’z va ko’chma ma’nolarda qo’llana olish imkoniga ega. Bundan tashqari maqollarda ibratlilik, pand-nasihat kabi jihatlar ustun turishi orqali o’zining umuminsoniy jihatlarini ko’rsatadi. Asosan, o’zbek va ingliz tiliga maqollar qadimdan to’plovchilik orqali yetib kelgan. Maqollar ustida qizg’in izlanishlar asosan 19-asrdan boshlangan bo’lib, o’zbek folklorshunoligida Hodi Zarifov, Buyuk Karimov, G‘ozi Olim Yunusov, G‘ulom Zafariy; keyinchalik Mansur Afzalov, Oxunjon Sobirov, Zubayda Husainova, G‘ani Jahongirov, Rajab Jumaniyozov, To‘ra Mirzaev, Bahodir Sarimsoqov, Malik Murodov, Ibrohim Haqqulov, Asqar Musaqulov, R. Zarifov kabi olimlar asosan maqollarni yig’ib ularni to’plam holiga keltirish ishlarida o’z hissalarini qo’shganlar. Keyinchalik maqollarning ichki strukturaviy tuzulishi va boshqa tillar bilan qiyosiy o’rganish ya’ni maqollar bo’yich tarjimashunoslik ishlari boshlangan. Bu o’rinda M. Abdurahimov, X. Abdurahmonov, M. Sodiqova, G’.Salomov, H. Karomatov, K. Karomatova, H. Berdiyorov, R. Rasulovlarning o’rni beqiyos. Ingliz maqollari ustida ko’plab izlanishlar olib borgan olimlar sifatida Honek, Norik, Mayder, Teylor, Aroralarni ayta olamiz. Ular maqollarni o’ziga xos eng muhim jihatlarini fanda isbotlab, asosan, ulardagi strukturaviy tuzulish, qanday badiiy vositalarning ishlatilishi, ijtimoiy hayotdagi o’rni kabi masalalarga e’tibor qaratganlar va ularni o’z asarlarida berib o’tganlar. O’zbek va ingliz maqollarining folklorda o’rganilish tarixini qiyosiy o’rganish orqali qaysi tilda ularning tadqiq qilish darajasi mukammal yoki sayoz ekanligini ko’rib chiqdik. Bunga ko’ra maqollarni to’plam holatiga kelishi, badiiy vositalarning ishlatilish o’rnini o’rganish va umuminsoniy jihatlarini ko’rsatish kabi masalalar deyarli bir xil. Biroq maqollarning nazariyalariga bag’ishlangan 39 asarlarning ingliz tilida o’zbek tiliga nisbatan ko’pligi ingliz maqollarining nazariy jihatlari o’zbek maqollariga nisbatan ko’proq o’rganilganligini ko’rsatadi. Ingliz olimlari tomonidan ingliz va o’zbek maqollarining chog’ishtirma masalalari ko’rib chiqilmagan. O’zbek tilida o’zbek olimlari tomonidan bu ishga ko’p marotaba qo’l urilgan. Asosan o’zbek va ingliz maqollarini solishtirish uchun o’zbekcha tarjimalarini berish, muqobil variantlarini keltirish va semantik xususiyatlarini isbotlash ishlari qilingan. Shunga ko’ra, o’zbek va ingliz tillarida maqollarning nazariy va amaliy jihatlari o’rganilgan. Maqollarning semantik xususiyatlariga ko’proq to’xtalingan. Ammo o’zbek va ingliz maqollarining lingvokulturologik jihatlari haqida uncha ko’p ishlar qilinmagan. O’zbek va ingliz maqollarining lingvokulturologik jihatlarini tahlil qilish jarayonida har ikkala xalqning tili va madaniyatining bir – biriga bo’gliq ekanligi juda muhimdir. Shunga ko’ra, lingvokulturologik jihatdan tahlil qilingan ayrim maqollar ba’zan ikki xalq tomonidan bir xil, ba’zan umuman boshqacha ifoda bilan o’zining xususiyatlarini ochib beradi. Shu o’rinda ingliz va o’zbek maqollarida xalqning o’tmishidan bugungi kunigacha bo’lgan barcha o’zbek va ingliz millatiga xos urf-odatlar o’z aksini topgan va xalq o’g’zaki ijodining namunalari sifatida maqollar bu vazifani bajarishda yetakchilik qiladi. O’zbek va ingliz xalqining mentalitetiga xos jihatlarni o’rganishda o’zbek va ingliz maqollari bu ikki xalqning o’ziga yarasha o’xshash va farqli tomonlarini ko’rasatib bera oladi. O’zbek va ingliz xalq maqollarini mavzu jihatdan tahlil qilib, o’zbek tilida mavjud bo’lgan maqollardagi mavzularning barchasi ingliz xalq maqollarida ham uchrashi mumkin degan xulosaga keldik. Har ikkala tildagi maqollarning bir xil mavzudagi bir-biriga o’xshash ekvivalentlarini topish mumkin. Natijada har qanday mavzudagi maqolni olmang, u har ikkala tilda o’z muqobil variantiga egadir. Xullas, ingliz va o’zbek maqollarining mavzu doirasi rang-barang va har ikki tilda deyarli bir xil mavzular mavjud. Biroq ayrim mavzudagi maqollar bir tilda ikkinchi tilga nisbatan ko’proq uchrashi mumkin. Buning sababi ko’p sonli 40 maqollarni qamrab oluvchi mavzular xalq hayotining asosiy bo’g’inini tashkil qilishidadir. Har ikki tildagi maqollarni qiyosiy tahlil qilish jarayonida xalqning mentaliteti va milliy xarakteri asosiy yetakchi hisoblanadi. Shu o’rinda ingliz va o’zbek xalqining o’ziga xos mentaliteti va urf-odatlaridan kelib chiqqan holda tildagi maqollar ixcham va ifodali tarzda xalqlarning milliy o’zligini ko’rsata oladi. Oila va qarindosh urug’chilik munosabatlariga jiddiy qaralishi o’zbek maqollarida yaqqol tus olgan bo’lsa, uy hayvonlariga bo’lgan mehrning kuchliligi ingliz xalq maqollarida ko’proq gavdalanadi. Bundan tashqari, xalqlarning milliy taomlari, milliy kiyimlari ham xalq maqollarida uchraydi. Ana shu xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, bu ikki xalqning o’zaro o’xshash va farqlil jihatlarini o’rgana olamiz. Bir so’z bilan aytganda, ingliz va o’zbek xalq maqollari bu xalqlarningning madaniy merosidir. Ularda ingliz va o’zbek xalqning barcha o’y – fikrlari, dunyoqarashi, turmush tarzi, fe’l – atvori va e’tiqodi aks etadi. Har bir millat o’ziga xos tavsiflarga ega ekan, bu ularning maqollariga ham ta’sir etmay qolmaydi. Hatto ayrim ingliz va o’zbek maqollardagi mavzular o’xshash bo’lsada, ulardagi obrazlar takrorlanmasligi bilan ajralib turadi. Aynan ana shu tasvirlar maqollardagi milliy bo’yoqdorlikni ta’minlaydi. Ingliz va o’zbek maqollarining semantik xususiyatlarini o’rganish jarayonida, ayrim mavzudagi maqollarning o’zaro o’xshash va farqli jihatlarini ko’rib chiqdik va quyidagicha xulosalarga keldik. Ya’ni: • Ingliz maqollarini o’zbek tiliga yoki o’zbek maqollarini ingliz tiliga tarjima qilish va maqollarning muqobil variantlarini keltirish jarayonida aynan ma’no mazmunini saqlab qolish juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun ham maqollar bilan ishlash avvalo ularning semantik xususiyatlarini, har bir maqolning asl ma’no-mazmunini chuqur o’rganib chiqishni talab qiladi. Aks holda xato tahlil qilingan maqol boshqa tilda o’zining asl ma’nosi butunlay yetkaza olmasligi mumkin; 41 • Ingliz va o’zbek tilidagi mehnatsevarlik mavzusidagi maqollarning katta ko’pchligi semantik jihatdan bir-birini ta’minlaydi. Har ikki tildagi mehnatsevarlik mavzusidagi maqollarda insonni mehnatkash bo’lishga undash, dangasalik va ishyoqmaslik insonning eng jirkanch illati sifatida qaraladi; • O’zbek va ingliz tillaridagi ko’pchilik yaxshilik va yomonlik mavzusiga oid maqollar ham deyarli bir xil ma’no- mazmunga maqollarining barchasida yaxshilik eng buyuk ezgu ish sifatida baholangan bo’lsa, yomonlik insoniyatning eng razil va jirkanch tomoni ekanligi ko’rsatiladi; • Ingliz va o’zbek xalq maqollarining ko’pchilik qismida hayvon obrazlari ifodalangan bo’lib, ularning asosiy funksiyasi inson xarakterini ifodalashdir va hayvon obrazlari qatnashgan maqollar insonlarning asosan ijobiy va salbiy xarakterlarini tavsiflaydi; • Hayvon obrazlari keltirilgan ingliz tilidagi maqollarning o’zbekcha muqobil variantlarida aynan bir xil hayvonning nomi ishlatilmasligi yoki umuman hayvon nomi qatnashmasligi maqolning har ikki tildagi umumiy ma’nosiga ta’sir ko’rsatmaydi. Xullas, keltirib o’tgan mavzulardagi maqollarning har ikkala tilda unchalik katta farqlari topilmadi. Biroq asosiy manba sifatida foydalanayotgan kitobimiz K.M.Karamatova va H.S.Karamatovlarning “Proverbs. Maqollar. Пословицы” da ayrim maqollarning variantlari bir-biriga aynan to’g’ri kelmaydi. Shuning uchun ham, maqollarning semantik lingvokulturologik jihatlarini chuqur o’rganish va ularni semantik tahlil qilish orqali ingliz va o’zbek tillaridagi ekvivalentlarni to’g’ri tanlay olamiz. Yüklə 382,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|