Material və metodika
Tədqiqatlar 2015-2019-cu illərədə aparılmışdır. Belə ki, Abşeron bölgəsinin müxtəlif kənd və
qəsəbələrinin şəxsi qoyunçuluq təsərrüfatlarında sahibkarlardan razılıq alınmaqla tələf olmuş və ya
kəsilmiş qoyunlar tədqiq edilmiş, kal numunələri toplanaraq koproloji müayinə edilmişdir. Tədqiqat
işlərinin bir qismi şəxsi fermer təsərrüfatlarında (şəkil 1), laborator müayinələr isə Baytarlıq Elmi
Tədqiqat İnstitutunun Parazitologiya laboratoriyasında aparılmışdır.
Şəkil 1.
Xızı rayonu Yeni Yaşma qəsəbəsində Muxtarov Sahil Ağaazər oğluna məxsus qoyunçuluq
təsərrüfatında aparılan müayinələr
BİOLOGİYA, TİBB VƏ AQRAR ELMLƏR
97
Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən başlıca helmintoz törədicilərinin digər ev hey-
vanları və insanlar arasında yayılma xarakteri öyrənilmişdir, nəticələr cədvəl 1-də verilmişdir.
Cədvəl 1
Qoyunlarda aşkar edilmiş başlıca helmintoz törədicilərinin insan və digər əhli heyvanlar arasında
yayılma xarakteri
Helmintin növü
Ev heyvanları
Ke
çi
Qoyun
Ir
ibuynuzlu
he
yva
n
C
amı
ş
Ze
bu
Də
və
Ev donuz
u
Ev pişi
yi
It
At
Ada
dovşa
nı
In
sa
n
Fasciola hepatica
+
+
+
+
+
+
+
+
Fasciola gigantica
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Dicrocoelium lanceatum
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Paramphistomum cervi
+
+
+
+
Moniezia expansa
+
+
+
+
+
+
Moniezia benedini
+
+
+
+
+
+
Cysticercus tenuicollis
+
+
+
+
+
+
+
+
Cysticercus ovis
+
+
+
+
+
+
Coenurus cerebralis
+
+
+
+
+
+
Echinococcus granulosus
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Trichocephalus ovis
+
+
+
+
+
+
Chabertia ovina
+
+
+
+
+
Haemonchos contortus
+
+
+
+
+
+
+
Protostrongylus hobmaieri
+
+
Protostrongylus kochi
+
+
Protostrongylus raillieti
+
+
Dictiocaulus filaria
+
+
Muellorus capillaris
+
+
Cədvəldən göründüyü kimi Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən 18 növ başlıca hel-
minitoz törədicilərindən 7 növü insanın helmintləri ilə ümumilik təşkil edir. Bunlardan trematod 3
növ, sestod isə 4 növdür. Tədqiqatların aparıldığı ərazilərdən toplanmış başlıca helmintoz törədici-
lərindən keçilərin helmintləri ilə 18 növ (trematod-4, sestod-6, nematode-8), iribuynuzlu heyvanla-
rın helmintləri ilə 12 növ (trematod-4, sestod-5, nematode-3), camışın helmintləri ilə 11 növ (trema-
tod-4, sestod-4, nematod-3), zebunun helmintləri ilə 8 növ (trematod-3, sestod-2, nematod-3), dəvə-
nin helmintləri ilə 10 növ (trematod-2, sestod-6, nematod-2), ev donuzunun helmintləri ilə 6 növ
(trematod-3, sestod-2, nematod-1), ev pişiyinin helmintləri ilə 3 növ (sestod), itin helmintləri ilə 4
növ (trematod-1, sestod-3), atın helmintləri ilə 3 növ (trematod), ada dovşanının helmintləri ilə 3
növ (trematod-2, sestod-1) qoyunların helmintləri ilə ümumilik təşkil edir.
Göründüyü kimi ev heyvanlarının başlıca helmintoz törədicilərinin saxlanmasında, yayılma-
sında və təbiətdə dövr etməsində qoyunlar da mühüm rol oynayırlar.
Qeyd edildiyi kimi Abşeron bölgəsində - 28 m dəniz sahillərindən tutmuş orta dağlıq ərazilər-
də (1200-1250 m hündürlüklər arasında) bütün landşaft-ekoloji zonalarda heyvandarlıqla, xüsusilə
də qoyunçuluqla məşğul olan şəxsi və fermer təsərrüfatları yaradılmışdır. Müxtəlif xarakterli bu
ərazilərdə landşaftın xarakterinə uyğun müxtəlif növ vəhşi məməli heyvanlar, o cümlədən də vəhşi
itkimilər, cütdırnaqlılar, dovşankimilər, gəmiricilər və s. yayılmışdır. Son illər beynəlxalq konvensi-
GƏNC TƏDQİQATÇI, 2020, VI cild, №1
98
yaların tələblərinə uyğun olaraq vəhşi heyvanların, xüsusilə də itkimilərin (çaqqal, canavar, tülkü)
ovlanmasına qadağa qoyulduğundan onların sayı çox artmışdır. Onlar yayıldıqları biotoplarda müta-
madi olaraq helmint yumurtalarını, xüsusilə də tenidi yumurtalarını yayırlar ki, bu da sonda heyvan-
ların, xüsusilə də qoyunların helmintoz törədiciləri ilə yoluxmasına səbəb olur [2].
Abşeron bölgəsində qoyunçuluq təsərrüfatlarında qoyunlarda parazitlik edən başlıca helmin-
toz törədicilərinin vəhşi məməlilərin helmintləri ilə ümumiliyi araşdırılmışdır. Müəyyən edilmişdir
ki, Abşeron bölgəsində qoyunlarda aşkar edilən başlıca helmintoz törədicilərinin inkişaf dövriyyəsi-
nin başa çatmasında və yayılmasında 16 növ vəhşi məməli heyvan bu və ya digər dərəcədə iştirak
edir (cədvəl 2 ).
Dostları ilə paylaş: |