Таълим психологияси

Pedagogik qobiliyatning tuzilishi qanday?
Tushuntira
olish
Kuzatuv
chanlik
Nutq
qobiliyati
Tashki-
lotchilik
Kommu-
nikativ
Bilish
qobiliyati
-
Pedagogik qobiliyat 
Kelajakn
ko’ra bilish
qobiliyati
Diqqatni
taqsimlash
qobiliyati
Qobiliyat – bu kishining biror faoliyatga yaroqligi va shu faoliyatni 
muvaffaqiyatli amalga oshirishdir. 
Pedagogik qobiliyat – bu qobiliyat turlaridan biri bo‟lib, kishining 
pedagogik faoliyatiga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli 
shug‟ullana olishni aniqlab beradi.

---

83 
Uzoq yillar olib borilgan tadqiqotlar, pedagogik qobilyatlar murakkab va ko‟pqirrali 
psixologik bilimlardan iboratligini ko‟rsatib beradi. Ana shu tadqiqot 
ma‟lumotlaridan foydalanib, pedagogik qobiliyatlar tuzilishida muhim o‟rin 
egallaydigan qator komponentlarni (tarkibiy qismlar) ajratib ko‟rsatish mumkin. 
Didaktik kasbiy mahorat, shunchaki bilimlarni osonroq, hammabop va tushunarli 
qilib, o‟quvchilar ongiga yetkazib berish qobiliyatinigina emas, balki shu bilan birga 
o‟quvchilarning mustaqil ishlarini, ularning bilish faolligini oqilona va mohirlik bilan 
boshqarib, ularni kerakli tomonga yo‟naltirib turishdan iborat qobiliyatni ham o‟z 
ichiga oladi. Mana shu qobiliyatlar asosida o‟quvchilar psixologiyasiga xos doimiy 
ustanovka ( yo‟naltirish) yotadi. qobiliyatli pedagog o‟quvchilarning tayyorlik 
darajasini, ularning taraqqiyot darajasini, ularning taraqqiyot darajasini hisobga olgan 
holda bolalarning nimani bilish va nimani bilmasligini, nimalarni allaqachon esdan
chiqarganliklarini tasavvur qila oladi. 
Ko‟pchilik o‟qituvchilarga, ayniqsa xafsalasiz o‟qituvchilarga, o‟quv materiali 
oddiygina va hech qanday alohida tushuntirish hamda izoh berishni talab 
qilmaydigandek tuyuladi. Bunday o‟qituvchilar o‟quvchilarni emas, balki birinchi 
galda o‟zlarini nazarda tutib ish olib boradilar. Shuning uchun ham o‟quv materialini 
o‟ziga qarab tanlaydilar. qobiliyatli, tajribali o‟qituvchilar esa o‟zlarini o‟quvchi 
o‟rniga qo‟yib, kattalar uchun aniq, ravshan va tushunarli bo‟lgan material o‟quvchilar 
uchun noaniq va tushunarsiz bo‟lishi mumkin degan nuqtai nazarda bo‟ladilar. 
Snuning uchun ham bunday o‟quvchilar materialning xarakteri va uni bayon 
etish usullarini alohida o‟ylab ko‟rib rejalashtiradilar. Materialni bayon etish 
jarayonida qobilyatli o‟qituvchi uchun o‟quvchilarning qanday tushunayotganliklari va 
zarur bo‟lganda dars bayonotiga alohida e‟tibor berishga intilayotganliklari kabi 
qator belgilarga qarab to‟g‟ri tasavvur qilib, xulosa chiqara oladi. 
Ana shunday pedagogik qobiliyatni aniqlash uchun psixolog N.Gonobolin juda
qulay test tavsiya etadi. Bu testga ko‟ra bilish xarakteridagi matnda o‟qituvchining 
fikri ayrim sinf o‟quvchilari uchun qiyin deb hisoblangan qismlarni alohida ko‟rsatib,
nima uchun bu qismlarning qiyinligini tushuntirib berish, shunday so‟ng esa matnni
o‟quvchilarga yengil va ularnining o‟zlashtirilishi uchun qulay qilib tuzish tavsiya
etiladi. Qobiliyatli o‟qituvchi shu bilan bir qatorda materialni o‟zlashtirish, 
o‟quvchilarga bir oz nafas olib, o‟zlariga kelib olishlari va o‟z diqqat – e‟tiborlarini bir 
joyga qo‟yib, ayrim qo‟zg‟alishlarni «so‟ndirib», boshqalarni esa jadallashtirib,
ularning bo‟shashaganligini, sustligini va loqaydligini yengishlari uchun zamin 
tayyorlash zarurligini ham nazarda tutadi. Bunday o‟qituvchi zarur sharoit
yaratilmaguncha darsni boshlamaydi. Haddan tashqari shiddat bilan boshlangan dars 
o‟quvchilarda himoya qiluvchi tormozlanishning vujudga keltirib, miya faoliyati 
tormozlanadi va o‟quvchining so‟zlari yetarlicha idrok qilinmaydi.