Simmetrik blokli shifrlash algoritmlarining

АDАBIYОTLАR SHАRHI 
AES shifrlash simmetrik kalitli shifrlash algoritmi bo'lib, u 128 bit blok 
o'lchamidan foydalanadi va 128, 192 yoki 256 bit uzunlikdagi kalitlarni qo'llab-
quvvatlaydi. U simsiz xavfsizlik, elektron to'lov tizimlari va VPN kabi ko'plab 
ilovalarda keng qo'llaniladi. 
DES shifrlash simmetrik kalitli shifrlashning yana bir algoritmi bo'lib, blok 
o'lchami 64 bit va kalit o'lchami 56 bitdan iborat. U ko'p yillar davomida keng 
qo'llanilgan, ammo hozirda kalit uzunligi qisqa bo'lgani uchun xavfli hisoblanadi. 
3DES shifrlash DESga nisbatan takomillashtirildi va algoritm xavfsizligini 
oshirish uchun shifrlashning uch bosqichidan foydalanadi. U 64 bitli blok o'lchamidan 

---

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ 

Volume–28_Issue-4_May_2023 
17 
va 168 bitli kalit hajmidan foydalanadi, bu DESga qaraganda yuqori darajadagi 
xavfsizlikni ta'minlaydi. 
Blok shifrlash shifrlari ma'lumotlarning maxfiyligi, yaxlitligi va haqiqiyligini 
ta'minlash uchun mo'ljallangan. Ular bunga almashtirish, almashtirish va diffuziya kabi 
turli usullardan foydalanish orqali erishadilar. O'zgartirish - almashtirish jadvali 
yordamida ochiq matnni shifrlangan matn bilan almashtirishni o'z ichiga oladi, 
almashtirish esa ochiq matnning bitlarini qayta tartibga solishni o'z ichiga oladi. 
Diffuziya ochiq matnning bir bitining ta'sirini shifrlangan matnning ko'p bitlariga 
tarqatishni o'z ichiga oladi. 
TАDQIQОT MЕTОDОLОGIYАSI VА ЕMPIRIK TАHLIL 
Kriptobardoshli shifrlash algoritmlarni ishlab chiqishda uning asosiy qismlaridan 
biri chiziqsiz akslantirishdan iborat S-blok muhim hisoblanadi. S-blok Feystel yoki SP 
tarmoqqa asoslangan simmetrik shifrlash algoritmlar standartlarida keng qo‘llaniladi 
[1,2]. Bardoshli kriptografik algoritmlarni loyihalashda kuchli S-blok ochiq matnning 
shifrmatn bo‘ylab yaxshi diffuziyasini ta’minlaydi, bu ochiq matn va shifrlangan matn 
o‘rtasidagi munosabatni aniqlashni qiyinlashtiradi. Shifrlash algoritmlarini ishlab 
chiqishda statik va dinamik S-bloklardan foydalaniladi. 
Blokli shifrlashning asosiy operatsiyasi nochiziq akslantirish qiymatlari (S-blok) 
va chiziqli akslantirish qiymatlari (P-blok) dan iborat bo'lgan almashtirish-o'zgartirish 
tarmog'i (SP tarmoq) yoki Feystel tarmog’iga asoslangan shifrlash algoritmlarda 
ishlatiladi. S-blok har bir kirish bitlari qiymatini mos keladigan chiqish qiymatga 
chiziqsiz almashtiradi, P-blok esa S- blokldan chiquvchi qiymatlarini chiziqli 
akslantirish orqali aralashtirib yuboradi. Mazkur jarayonlarning kombinatsiyasi 
kiruvchi ochiqmatn va kalit bitlarini shifrmatn bo’ylab chalkashishini va tarqalishni 
ta'minlaydi. Bu esa tajovuzkorlarga shifrlangan matnni tahlil qilishni va ochiq matnni 
tiklashni qiyinlashtiradi. 
Bardoshli S-bloklarni loyihalash muammolari. 
Blokli shifrlash standartlari uchun bardoshli S-blok loyihalash ilmiy tomonlama 
qiyin vazifalardan biri hisoblanadi. Zaif S-bloklar shifrlash algoritmlari uchun 
xavfsizlik muammolarini keltirib chiqarishi mumkin. Agar S-blok turli mezonlarga 
asoslangan holda ishlab chiqilmagan bo'lsa, u differentsial kriptoanaliz, chiziqli 
kriptotahlil va algebraik kriptotahlil kabi turli xil hujumlarga bardosh bera olmasligi 
mumkin. Shuning uchun, hujumlar va tahlillarga bardoshli S- bloklarni loyihalash 
blokli shifrlash algoritmlarining xavfsizligi uchun juda muhimdir. Bardoshli S-
bloklarni ishlab chiqarishda yuzaga keladigan ba'zi muammolar: 
Xavfsizlik: S-bloklarni loyihalashda asosiy masala ularning hujumlarga qarshi 
xavfsizligini ta'minlashdir. S-bloklarning differentsial kriptotahlil, chiziqli kriptoanaliz 
va qo'pol kuch hujumlari kabi turli xil hujumlarga chidamliligini ta'minlash muhimdir. 
Statistik xususiyatlar: S-bloklar chiqishda noaniqliklarga yo'l qo'ymaslik uchun 

---