28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

Boshlang’ich xujjatlardagi xatolarni to’g’rilash tartibi 
Boshlang’ich xujjatlarning matni yoki rakamli ma’lum» larini tozalash va tuzatish 
mumkin emas. 1qulda 
tuzilgan
boshlang’ich xujjatlarda (kassa va bank 
xujjatlaridan tashkari) qo’yilgan xatolar 
Quyida
gi tartibda to’g’ri lanadi. Noto’g’ri 
matn yoki summa ustidan chiziladi, uning.tepasiga to’g’ri matn yoki summa 
yoziladi, yoniga «to’g’ri langan» degan yozuv qilinadi, xujjatga avval imzo 
chekkan shaxslar yana imzo chekishib to’g’ri lashni tasdiklashadi va to’g’ri lash 
amalga oshirilgan sana (kun, oy, yil) yozib qo’yiladi. Kirim va chiqim kassa 
orderlarida xech qanday o’zgarish qilish mumkin emas. 
Xujjatlar aylanishini tashkil qilish tartibi 
Buxgalteriya hisobida boshlangich xujjatlarning xar qati (xujjatni tuzish yoki 
boshqa korxonadan olish, hisob qabul qilish, ishlash, arxivga berish — xujjatlar 
aylanishi jadval bilan tartibga solinadi. Bu jadvalni tuzishishini korxonaning bosh 
buxgalteri tashkil qiladi. qujjatlarning aylanish jadvali korxona raxbari buyruri 
bilan tasdiklanadi. 1quyida korxona bo’yicha xujjatlar aylanish jadvali keltirilgan. 
Jadval yordamida korxonada xujjatlar aylanishi, boshlang’ich xujjat utishi lozim 
bo’lgan
bo’linmalar va boshqa ruvchilarning aniq soni, xujjatning xar bir 

---

94 
bo’linmada bo’lishining eng kam muddati o’rnatiladi. qujjatlar aylanishi jadvali 
korxonaning xar bir bo’linmasi va xamma bajaruvchilari tomonidan xujjatlarni 
tuzish, tekshirish va ishlash bo’yicha ishlar tarxi yoki ro’yxati sifatida 
rasmiylatirilishi mumkin. Bu tarx yoki ruyxatda xujjatni tuzish tekshirish va 
ishlashning xamma ijrochilarining o’zaro alkasi va bu ishlarni bajarish muddatlari 
ko’rsatiladi. Hujatlar aylanishi jadvalining kuchirmasi shu jadvalda ko’rsatilgan 
ijrochilarning xar biriga beriladi. Bu kuchirma tegishli ijrochi faoliyatiga taallukli 
bo’lgan
xujjatlar ularni takdim etish muddatlari va qaysi bo’linmalarga ush'bu 
qujjat berilishi kerakligi ko’rsatiladi. Xujjatlar aylanishi jadvalini ta’minlash, 
xujjatlarni o’z vaqtida va sifatli tuzish, ularni buxgalteriya hisobi va hisobotida 
kayd qilish uchun o’z vaqtida topshirish va xujjatlardagi ma’lumotlarning 
haqikatga to’g’ri kelishiga shu xujjatlarni to’zgan va unga imzo chekkan shaxslar 
javabgar bo’lib hisoblanadi. Xorxona bosh buxgalteri ijrochilar tomonidan xujjatlar 
aylanishi jadvalining bajarilishi ustidan nazorat olib boradi. Korxona bosh 
buxgalterining operatsiyalarni rasmiylashtirish tartibi va tegishli xujjatlarni va 
ma’lumotlarni buxgalteriyaga yoki hisoblash markazlariga taqdim etish tartibi 
bo’yicha quyadigan talablari Ushbu korxonaning xamma bo’linmalari uchun 
albatta bajarilishi zarur talablar bo’lib hisoblanadi.
SHunday qilib, 
Xo’jalik operatsiyalarini o’zida aks ettirgan hujjat larning rasmiylashtirilishidan 
arxivga kelib .tushishiga qadar bosib utishi zarur bo’lgan bosqichlar yig’indisiga 
xujjatlarning aylanishi deb ataladi.X
ujjatlarning aylanishini tashkil qilishda 
xujjatlarni rasmiylashtirish, ularning to’g’ri tuzilganligini tekshirish, xujjatlarni 
ishlash, xujjatlarning ma’lumotlari, ularni mahlum iqtisodiy mazmunlariga qarab 
guruxlashtirish, tegishli registrlarda aks ettirishda 
xujjatlarning xarakat qilish 
rejasi katta ro’l o’ynaydi.
 
Bu rejada xujjatlarni rasmiylashtirishdan ularning ma’lumotlarini buxgalteriya 
hisobining registrlarida; aks ettirishga qadar instantsiyalarni ayrim-ayrim ko’rsatib, 
xar bir bosqichga xujjat qaysi vaqtlarda kelib tushishi va qancha vaqt ichida xujjat 
bu bosqichdan keyingi bosqichga utishi zarurligi belgilanadi. Xujjatlarning ana shu 
xarakat qilish rejasiga asosan ish olib borilganda xo’jalik operatsiyalarining o’z 
vaqtida xujjat bilan rasmiylashtirilishi, xujjatlarning ishlash uchun bir tekisda kelib 
tushishi va buxgalteriya ishlarining oqilona tashkil qilinishi ta’minlanadi. SHuning 
uchun xam bir turdagi buxgalteriya xujjatlariga o’ziga xos xarakat jadvallari 
tuziladi. Bu jadvallarga asosan buxgalterlar moddiy javabgar shaxslardan, hisobdor 
shaqxslardan, tsex va zavad xodimlaridan buxgalteriya xujjatlarini talab qiladi. 
Buxgalteriya xujjatlarining aylanishi xujjatlarni arxivga topshirish bilan tugaydi.