28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

 
Reja 
1. Moddiy qiymatliklarni invetarizatsiya qaydnomasini tuzish tartibini
o’zlashtirish. 
2. Inventarizatsiya natijasida aniqlangan farqlar hisobdan chiqarish 
tartibini o’rganish. 
3. Moddiy qiymatliklarni invetarizatsiya qaydnomasini tuzish tartibini 
o’zlashtirish. 
 4. Inventarizatsiya natijasida aniqlangan farqlar hisobdan chiqarish 
tartibini o’rganish. 
 
Tayanch iboralar:
Moddiy qiymatliklar, invetarizatsiya qaydnomasi, 
Inventarizatsiya natijasi, hisobdan chiqarish, kamomadlar, qiymatliklarning 
buzilishidan yukotishlar 
 
 
Masala 6.8 
Masalani maqsadi. Moddiy qiymatliklarni invetarizatsiya 
qaydnomasini tuzish tartibini o’zlashtirish. 
Masala 6.9.
Masalaning maqsadi. Inventarizatsiya natijasida aniqlangan 
farqlar hisobdan chiqarish tartibini o’rganish. 
 
 Inventarizatsiya jarayonida anqlangan tovar-material zaxiralari 
kamomadi va ortiqchasining buxgalteriya hisobi va soliqka tortish
- Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan tovar-material zaxiralarining 
kamomadi xakikiy (balans) qiymati bo’yicha hisobdan chiqariladi
 va
buxgalteriya 
hisobida kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 5910 «Kamomadlar va qiymatliklarning buzilishidan yukotishlar» 
schyoti; 
kredit tovar-material zaxiralarini hisobga oluvchi schyotlar (1000-2900). 
- Moddiy javobgar shaxs (yoki boshqa xodim) aybdor deb tan olingan 
xollarda va agar baxolash natijasida kam chiqkan tovar-material zaxiralarining 

---

105 
bozor qiymati (undiriladigan summa) kam chiqkan tovar-material zaxiralarining 
xakikiy (balans) qiymatidan yukori bulsa, daromad summasi buxgalteriya hisobida 
kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 4730 «Moddiy zararni koplash bo’yicha xodimlarning qarzi» schyoti – 
aybdor shaxs yoki moddiy javobgar shaxsdan undirilishi lozim bo’lgan kam 
chiqkan tovar-material zaxiralarining bozor qiymatiga; 
kredit 5910 «Kamomadlar va qiymatliklarning buzilishidan yukotishlar» 
schyoti - kam chiqkan tovar-material zaxiralarining xakikiy (balans) qiymatiga; 
kredit 9320 «Boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda» schyoti - aybdor 
shaxs yoki moddiy javobgar shaxsdan undirilishi lozim bo’lgan kam chiqkan 
tovar-material zaxiralarining bozor qiymati va kam chiqkan tovar-material 
zaxiralariiing xakikiy (balans) qiymati urtasidagi farkiga. Tovar-material 
zaxiralarining kamomadidan kurilgan daromad summasi umumiy belgilangan 
tartibda soliqka tortiladi. 
- Moddiy javobgar shaxs (yoki boshqa xodim) aybdor deb tam olingan 
xollarda va agar baxolash natijasida kam chiqkan tovar-material zaxiralarining 
bozor qiymati (undiriladigan summa) kam chiqkan tovar-material zaxiralarining 
xakikiy (balans) qiymatidan past bulsa, kurilgan zarar summasi buxgalteriya 
hisobida kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 4730 «Moddiy zararni koplash bo’yicha xodimlarning qarzi» schyoti – 
aybdor shaxs yoki moddiy javobgar shaxsdan undirilishi lozim bo’lgan kam 
chiqkan tovar-material zaxiralarining bozor qiymatiga; 
debet 9430 «Boshqa operatsion xarajatlar» schyoti - aybdor shaxs yoki 
moddiy javobgar shaxsdan undirilishi lozim bo’lgan kam chiqkan tovar-material 
zaxiralarining bozor qiymati va kam chiqkan tovar-material zaxiralarining xakikiy 
(balans) qiymati urtasidagi farkiga; 
kredit 5910 «Kamomadlar va qiymatliklarning buzilishidan yo’kotishlar» 
schyoti - kam chiqkan tovar-material zaxiralarining xakikiy (balans) qiymatiga. 
Tovar-material zaxiralarining kamomadidan kurilgan zarar summasi 
daromad (foyda) soligini hisoblashda umumiy belgilangan tartibda soliq solish 
bazasini kupaytiradi. 
- Kamomadning aniq aybdori topilmagan yoki moddiy javobgar shaxslardan 
undirib olish imkoni bo’lmagan xollarda, kam chiqkan tovar-material 
zaxiralarining kamomadidan kurilgan zarar moliyaviy natijalarga olib boriladi va 
buxgalteriya hisobida kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet 9430 «Boshqa operatsion xarajatlar» schyoti; 
kredit 5910 «Kamomadpar va qiymatliklarning buzilishidan yukotishlar» 
schyoti. 
Tovar-material zaxiralarining kamomadidan ko’rilgan zarar summasi 
daromad (foyda) soligini hisoblashda umumiy belgilangan tartibda soliq solish 
bazasini kupaytiradi. 
- Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan hisobga olinmagan tovar-material 
zaxiralari ortikcha chiqish aniqlangan sanadagi aynan shunga o’xshash tovar-
material zaxiralarining bozor qiymati bo’yicha baxolanadi (ortikcha chiqish 

---

106 
sabablari va aybdor shaxslar keyinchalik aniqlanadi) va buxgalteriya hisobida 
kuyidagicha aks ettiriladi: 
debet tovar-materil zaxiralarini hisobga oluvchi schyotlar (1000-2900); 
kredit 9390 «Boshqa operatsion daromadlar» schyoti. 
Inventarizatsiya jarayonida aniqlangan tovar-material zaxiralar bo’yicha 
daromad summasi umumiy belgilangan tartibda soliqka tortiladi.