28 mavzu: buxgalteriya hisobini konsepsiyasi va tamoyillari

bo’lgan
shaxslar soni juda xam qisqartirilgan bo’lishi kerak. 
Mashina o’qiy oladigan boshlang’ich xujjatlarni tuzish uchun javabgar 
bo’lgan
izolarning imzolarini parollar yoki ushbu shaxsning imzosini bir xilda 
identifikatsiya qilishni ta’minlaydigan
avtorlashtirish usullariga almashtirish mumkin. 
Qoidaga ko’ra, tegishli xollarda ayrim boshlang’ich xujjatlarning shakllari 
ish qog’ozlari qat’iy hisobotdagi qog’oz katoriga kiritilishi mumkin. Bunday ish 
korozlar rakamlash asbobi yoki matbaa usuli bilan rakamlashtirilishi kerak. 
Buxgalteriyaga kelib tushgan boshlang’ich xujjat shakli va mazmuni 
bo’yicha tekshiriladi. Boshlang’ich xujjat shakli bo’yicha tekshirilganda uning 
to’la va to’g’ri rasmiylashtirish ganligi va rekvizitlarining to’ldirilganligi 
tekshirish boshlang’ich xujjat mazmuni bo’yicha tekshirilganda esa 
xujjatlashtirilgan operatsiyaning qonuniyligi va ko’rsatilgan arining mantiqiy 
jixatdan bog’liq ligi tekshiriladi. 
Bosh buxgalterlar haqidagi nizomga kura, pul mablar mol-moddiy va 
boshqa moddiy qiymatliklarni qabul qilish saklash va xarajat qilish tartibiga xilof 
bo’lgan
operatsiyalar bo’yicha boshlang’ich xujjatlarni bajarish va 
rasmiylashtirish man qilingan. Bunday xujjatlar korxonaning buxgalteriga tegishli 
qaror qabul qilishi uchun berishi kerak. 
Ishlangan boshlang’ich xujjatlarning qayta ishlatish imkoniyatini yo’qotish 
maksadida ularga 
Quyida
gicha qo’yiladi: boshlang’ich xujjat qo’lda ishlangan 
bo’lsa, u xujjatga uning mah’umotlari hisob registriga yozilgan sana yozib 
qo’yladi; 
boshlang’ich xujjat hisoblash mashinalarida ishlangan bo’lsa, u xolda xujjatga uni 
ishlagan javabgar nazoratchining shtampi bosiladn. Kirim va chiqim kassa 
orderlariga ilova qilingan xamma xujjatlar xamda ish haqi hisoblashga asos 
bo’lgan xujjatlarda «olingan» yoki «to’langan» degan shtamp bosilishi yoki qo’l 
bilan yozilishi va unda shu sana (kun, oy, yil) ko’rsatilishi kerak. Buxgalteriya 
hisobida hisoblash texnikasi vositalari yordamida ma’lumotlarni ishlash uchun 
moslashtirlgan xujjatlar qo’llaniladi. Bunday xujjatlardan foydalanishga ruxsat 
hisoblash . texnikasi vositalarida yaratiladigan magnit lenta va kogozdan yasalgan 
axborot tashuvchilardagi xujjatlarga xuquqiy kuch berish haqadagi vaqtinchalik 
umumtarmoqq 
ko’rsatmalari 
bilan 
berilgan. 
hisoblash 
mashinalariga 
moslashtirilgan xujjatlarni saklash va ulardan foydalanish bilan bogliq bo’lgan 
masalalarni echishda hisoblash texnikasi vositalari bilan yaratilgan xujjatlarni 
tanlab olish, arxivda saklash uchun qabul qilish va ularni foydalanuvchilarga berish 
haqidagi qoidaga asoslaniladi. Buxgalteriya hisobida ayrim boshlang’ich xujjatlar 

---

93 
kat’iy hisobotdagi ish qog’zlarga kiruvchi ish korozlarda yaratiladi. Bu ish 
qog’ozlar donalab hisobga olinadi. Bunday ish krrozlarda boshlang’ich xujjatlarni 
yaratishdan maksad mablarlarning xarajat qilinishi va mulkning butligi ustidan 
nazoratni kuchaytirishdir. 1qathiy hisobotdagi ish korozlar moddiy qiymatliklarni 
tsabul qilish yoki korxona xududidan ularni' chiqarish (vakolatnoma, mol-
transport talabnomasi) yoki moddiy qiymatliklarni shaxsiy kishilarga sotish (kirim 
kassa orderi) va ayrim boshqa operatsiyalarni rasmiylashtirish uchun ishlatiladi. U 
yoki bu ish korozlarni qat’iy hisobotdagi ish korozlarga o’tkazish haqida tegishli 
yuqori idoralar qaror qabul qilishi mumkin. Bu ish korozlarni hisobga olish, 
saklash va berish uchun mashul shaxe tayinlanadi. Ulardan foydalanuvchi 
mansabdor shaxslar ro’yxati korxona raxbari tomonidan tasdiklanadi. Korxonaga 
kelayotgan ish korozlar bu ish korozlarning hisobi, saklanishi va berilish uchun 
mas’ul shaxs tomondan tekshirib olinadi. Agar ish korozlarning kamligi 
aniqqlanilsa, u xolda bu haqda dalolatnoma tuziladi. Korxonada kat’iy hisobotdagi 
ish korozlarning hisobi kirim-chiqim daftarlarida olib boriladi. Korxona 
bo’linmalarining moddiy javabgar shaxslariga ish korozlar talabnoma bilan 
beriladi. Ishlatilgan ish korozlar moddiy javabgar shaxslar hisobidan dalolatnoma 
bilan chiqariladi. 1qathiy hisobotdagi ish korozlar bilan ishlaydigan xar bir moddiy 
javabgar shaxsga korxona buxgalteriyasida berilgan va ishlatilgan ish korozlar 
haqidagi kartochka — ma’lumotnoma olib boriladi. Buxgalteriya hisobini 
avtomatlashtirilgan 
xolda 
yuritish 
asosdari 
(xo’jalik 
operatsiyalarini 
xujjatlashtirish; hisob axborotlarini tizimlashtirish va umumlashtirish, undan 
foydalanish va uni saklash; xujjatlar aylanishini tashkil qilish tartibi) mutasaddi 
idoralar ishlab chiqkan korxonalarni boshqa rishni avtomatlashtirilgan tizimi 
tarkibi avtomatlashtirilgan buxgalteriya hisobini yaratish va uni qo’llash bo’yicha
umumtarmoq uslubiy ko’rsatmalarida aniqlangan.