Xələfli A. A

Elektron pozitron 
cütünün əmələ gəlməsi o zaman baş verir ki, 
böyük enerjili qamma kvant maddəyə təsir etsin. Qamma kvant 
nüvəyə düşərək öz enerjisini tam verərək nüvədən elektron və 
pozitronu vurub çıxarır, bu hissəciklər ətraf mühitdə udulur. 
Füleresensiya şüalanması (fotoelektron effekti).
Bu proses 
yüksək enerjili qamma kvantın maddə ilə qarşılıqlı təsiri zamanı 
müşahidə olunur. Atomun nüvəsi böyük miqdarda enerji qəbul 
edərək həyəcanlanır və özündən neytron buraxmağa başlayır, eyni 
zamanda ikinci dəfə nüvədən istiqamətlənmiş tormozlanan qamma 
şüalanma əmələ gətirir. 
Qamma kvantın maddə ilə qarşılıqlı təsirdə olmasının xüsusiy-
yəti qamma şüalanmanın energetik oblastının sərhədi ilə təyin 
olunur. Hər bir maddə üçün bu sərhədlər özünəməxsus qiymələrə 
malikdir, bir növ qarşılıqlı tə'sir üçün bu qiymətin ümumi hüdudu 
təxminən eynidir (9 cədvəl). 
downloaded from KitabYurdu.org

---

283 
Qamma kvantın maddədə udulması və səpilməsi qamma 
şüalanmanın intensivliyinin azalmasına səbəb olur, buna xətti 
zəifləmə əmsalı deyilir və 

ilə işarə olunur, buna qamma 
şüalanmanın əsas kəmiyyəti deyilir: I=I
0
e
-

d
. Burada I
0
şüa 
dəstəsinin maddənin qatına çatdığı anda intensivliyi, d layın qalınlığı 
(qamma şüanın maddə daxilində yayılmasının dalğa uzunluğudur). I 
şüanın maddədən çıxanda intensivliyidir. Xətti zəifləmə əmsalı 

maddənin sıxlığı 

və D.İ.Mendeleyev cədvəlində göstərilən atom 
nömrəsi ilə mütənasibdir. 
Qamma şüalanma mənbəyi olaraq təbii və süni natrium ( 
24
Na, 
kobalt (
57
Co, 
60
Co), sink (
65
Zn), sürmə ( 124Sb), sezium (
137
Cs) və
lərin izotopları istifadə olunur. 
cədvəl 9 
Fotoeffekt 
Əmələ gəlməsi
üçün enerjinin 
aşağı sərhədi 
Kompton 
səpilməsinin 
üstünlük 
təşkil 
etdiyi 
enerji 
hüdudu MeV 
elektron-pozitron 
Elemn
enlər 
cütü yaranması
üçün 
enerjinin 
aşağı 
sərhəddi 
MeV 
H 
C 
O 
Al 
Fe 
Mo 
Pb 
U 
0,0001 
0,160 
0,0250 
0,0460 
0,1100 
0,1950 
0,5000 
0,5200 
0,0001-78,0 
0 0,16-28,0 
0.025-20,0 
0,046-15,0 
0,11-9,5 
0,195-7,5 
0,50-5,0 
0,62-4,8 

78,0 

28, 

20,0 

15,0 

9,5 

7,5 

5,0 

4,8 
downloaded from KitabYurdu.org

---

284