Biotexnologiya asoslari

Nazorat savollari: 
1.
Fårmåntlàr qanday sinflàrgà bo’linàdi? 
2.
Glikozidàzàlàr haqida nimàlàrni bilàsiz? 
3.
Protåinàzàlàr haqida mà’lumot båring. 
4.
Fårmåntlàrning õàlq õo’jàligidàgi àhàmiyati nimàlàrdàn iboràt? 
5.
Fårmåntlàr produsåntlàrini o’stirish jàràyonigà àsosiy tà’sir etuvchi omillàr nimàlàrdàn iboràt? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-mavzu. ÀMINOKISLOTÀ VA ORGANIK KISLOTALAR ISHLÀB CHIQÀRISH 
Reja: 
1. Aminokislotlar; 
2. Lizin va glutamin kislota ishlab chiqarish; 
3. Organik kislotalar olish; 
4. Sirka kislota ishlab chiqarish; 
5. Sut kislota ishlab chiqarish. 
 
ÀMINOKISLOTÀLÀR ISHLÀB CHIQÀRISH 
Kåyingi yillàrdà õàlq õo’jàligi và mådisinàdà turli õil àminokislotàlàr kång miqyosdà 
qo’llànilmoqdà. Àsosàn ulàr oqsilli oziqàlàrning to’yimliligini oshirishdà kàttà àhàmiyat kàsb etàdi. 
Bà’zi bir oziq ovqàt và ozuqà màõsulotlàri o’zidà àlmàshinmàydigàn àminokislotàlàrni õususàn, 
lizinni åtàrli miqdordà sàqlàmàydi. Bundày màõsulotlàrgà màkkàjo’õori, bug’doy, guruch và 
boshqàlàrni misol qilib kåltirish mumkin. 
Sànoàt àsosidà olingàn àminokislotàlàr oziqà to’yimliligini oshirish uchun tozà usuldà yoki 
kombinirlàngàn oziqà tàrkibidà qo’llànilàdi. SHuning uchun aminokislotalardan foydàlànish 
sohàlàridà oziqàning o’simlik oqsillàri sàqlàshini oshirish imkoniyati vujudgà kålàdi. Su’niy 
àminokislotàlàrni qo’llàsh tàbiiy oziqàlàr sàrfini iqtisod qilishgà olib kålishining ilmiy àsoslàri 
isbotlàb bårilgàn.
Àminokislotàlàrni qishloq õo’jàligidà hàyvonlàr oziqàidà qo’llàshdàn tàshqàri oziq ovqàt 
sànoàtidà hàm kång foydàlànish mumkin. Ulàr qàtor polimår õom-àshyolàr tàyyorlàshdà màsàlàn, 
sintåtik tåri, qàtor màõsus tolàlàr và oziq ovqàt màõsulotlàrini qàdoqlàsh uchun plyonkàlàr 
tàyyorlàshdà foydàlànilàdi. Bà’zi bir àminokislotàlàr yoki ulàrni ishlàb chiqàruvchilàrining 
insåktisid tà’siri o’rgànilgàn. Måtionin yoki 
γ
-àminomoy kislotà dorivor vositàlàr sifàtidà kång 
qo’llànilàdi. 
Àminokislotàlàrdàn õàlq õo’jàligining turli sohàlàridà kång foydàlànilishini yaponiya 
màmlàkàti misolidà yaqqol ko’rish mumkin. yaponiyadà butun màmlàkàt bo’yichà ishlàb 
chiqàrilàdigàn àminokislotàlrning 65% i oziq ovqàt ishlàb chiqàrish sonoàtidà, 18% ini 
chorvàchilikdà, 15% ini mådisinàdà và 2% i turli õil sohàlàrdà qo’llànilàdi. Àyni vàqtdà jàhon 
miqyosidà àminokislotàlàr ishlàb chiqàrish yiligà bir nåchà million tonnàni tàshkil etmoqdà. 
Jàhon miqyosidà L-glutàmin kislotà, L-lizin, DL-måtionin, L-àspàràgin và glisin ishlàb 
chiqàrish åtàkchi rol o’ynàydi. 
Àminokislotàlàrni olishning àsosiy usullàri quyidàgilàr hisoblànàdi: 
•
o’simlik õom àshyolàri oqsili gidrolizàtlàridàn ekstràksiyalàsh; 
•
kimyoviy sinåz; 
•
o’suvchi hujàyràlàrdàn mikrobiologik sintåz; 

---

•
mikroorgànizmlàrdàn àjràtilgàn fårmåntlàr yoki immobillàngàn mikrob hujàyràlàridàn 
foydàlànish. 
 
yaponiya màmlàkàti misolidà àminokislotàlàrni olishning quyidàgi usullàrini kåltirish 
mumkin (16.1-jàdvàl). 
Mikrobiologik sintåz àsosidà ko’plàb àminokislotàlàrni olish àyni vàqtdà istiqbolli và 
iqtisodiy sàmàràli usul hisoblànàdi. 
Àminokislotlàrni mikrobiologik sintåzdàn tàshqàri yuqoridà kåltirilgànidåk, o’simlik và 
hàyvon õom àshyolàri sàqlàgàn tàbiiy oqsillàr gidrolizi yo’li orqàli olish mumkin. Bu usul ko’hnà 
usullàrdàn biri hisoblànàdi. Bu usulning àsosiy kàmchiliklàridàn biri oqsilli oziqà yoki oziq ovqàt 
màõsulotlàri sifàtidà foydàlànish mumkin bo’lgàn õom àshyolàrdàn foydàlànilishidir. Màsàlàn, 
jànubiy shàrqiy Osiyodà nàtriy monoglumàt soya shrotidàn olinàdi. SHu kàbi bir qàtor õom 
àshyolàrdàn bu usuldà àminokislotàlàr olish iqtisodiy sàmàrà bårmàydi. 
16.1-jàdvàl.