Texnologiya umumiy о‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik

Xavfsizlik texnikasi qoidalari. 
Stanokni dastlabki mashqlarda faqat 
o‘qituv chining zarur tekshiruvlaridan keyin, uning ruxsati bilan, ya’ni na
-
zorati ostida ishlatishga ruxsat beriladi. bu qoidalarga stanokni boshqarish 
va unda xavfsiz ishlash ko‘nikmalarini mukammal o‘zlashtirgunga qadar 
qat’iy rioya qilish shart.
Stanoklarda harakat uzatish mexanizmlari
Mashina va mexanizmlarni harakatga keltirish uchun, eng avvalo, biror 
energiya manbayi bo‘lishi kerak. Bundan tashqari, mexanikaviy uzatish
-
lar vallarning o‘zaro joylashishiga qarab, parallel, kesishgan, ayqash vali 
turlicha, uzatish sonining o‘zgarishiga qarab esa uzatish soni o‘zgarmas, 
pog‘onali o‘zgaruvchan va pog‘onasiz turlarga bo‘linadi. 
Bundan tashqari, o‘quvchilarga uzatishlar to‘g‘risida ham qisqacha va 
yetarli ma’lumotlar berish zarur. 
energiya manbayi mashinaning ish bajaruvchi qismi oralig‘ida joy-
lashib, ularni o‘zaro bog‘lovchi hamda harakat talab qilinganidek boshqa-
rish ga imkon beruvchi mexanizmlar uzatmalar deb ataladi.
Mashinasozlikda mexanikaviy, elektrik, gidravlik uzatmalardan foy
-
dalaniladi. Ulardan eng ko‘p ishlatiladigani mexanikaviy uzatmalardir. Bu 
uzatmalar alohida va boshqa tur uzatmalar bilan birgalikda ishlatilishi mum-
kin. 
mexanikaviy uzatmalar ikki turga bo‘linadi:
1. ishqalanish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (funksional tasmali uzat-
malar).
2. ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (tishli uzatmalar).
Demak, mexanikaviy uzatmalarni tashkil etuvchi asosiy detallar o‘zaro 
te gib turadi yoki egiluvchi zveno bir tasma zanjir orqali bog‘langan bo‘ladi. 
Ilashish hisobiga ishlovchi uzatmalarning asosiy detallari (g‘ildirak, 
shkiv va shu kabilar) silliq sirtga ishqalanish hisobiga ishlaydigan uzatma-
lar ning asosiy detallarining (tishli g‘ildirak, chervyak va shu kabilar) uza-
ti li shini ta’minlaydigan tishlarga ega bo‘ladi. Uzatmalar energiya manbayi-

---

30
dan energiyani bevosita qabul qilib, ish bajaruvchi 
qismiga uzatuvchi vall yetaklovchi vall deb, bu vall
-
dan energiyani qabul qilib, ish bajaruvchi qismiga 
uzatuvchi vall esa yetaklanuvchi vall deb ataladi.
Agar uzatma bir necha pog‘onali bo‘lsa, har bir 
pog‘onaning manbayi tomonidan birinchi vall ikkin-
chi vallga nisbatan yetaklovchi, ikkinchi vall esa 
pog‘onadagi yetaklanuvchi vall bo‘ladi.
yuqorida bayon qilingan mashinasozlik element-
larini o‘zlashtirmasdan turib, texnikaga oid bo‘l gan 
bilim-ko‘nikma va malakalar samarali natija ber-
maydi. Uzatmalar to‘g‘ ri sida ham qisqacha va yetar-
li ma’lumotlar berilgan. quyida uzatmalar haqida 
qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.