Texnologiya umumiy о‘rta ta’lim maktablarining 6-sinfi uchun darslik

Chervyakli uzatmalar. 
Chervyakli 
uzatmalar vallarning o‘qlari bo‘lgan hol-
larda kuzatiladi. Chervyakli uzatmalar 
katta uzatish sonini hosil qilishga imkon 
bergani uchun ular yetaklanuvchi sifatida 
aylanishini ta’minlaydi. Chervyakli uzat-
malarni tishli uzatmalarga qaraganda ki-
chikroq joyni egallashi muhim ahamiyatga 
ega. Chervyakli uzatma yetakchi vallga 
o‘tkaziladigan yoki bu bilan yakka qilib 
tayyorlangan chervyak va yetaklanuvchi 
vallga mahkamlangan chervyak g‘ildirak-
lardan tashkil topgan bo‘ladi (26-rasm).
25-rasm.
tishli uzatmalar.
26-rasm
.
Chervyakli uzatma.

---

32
27-rasm. 
tSd 
– 
120 tipdagi 
o‘yuvchi moslamali yog‘ochga 
ishlov beruvchi tokarlik stanogi: 
1 
– 
stanina; 2 – oldingi babka; 
3 – ketingi babka; 4 – tirgak;
5 – o‘yuvchi moslama stoli.
1
4
2
5
3
Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. 
Stanoklarning asosiy qismlariga nimalar kiradi?
2. 
harakat uzatish mexanizmlari haqida ma’lumot bering.
Mustaqil amaliy ish
1. yog‘ochga ishlov berish stanoklarida harakatni uzatish mexanizmlarining ishlash 
jarayonini o‘rganib chiqing va namunalarda harakatini kuzating.
2. Stanokda ishlatiladigan keskichlar shakli, ular bilan bajariladigan ishlar, ularni 
stanokka o‘rnatish qoidalari o‘qituvchi tomonidan ko‘rsatiladi
. 
Jihozlar
Yog‘ochga ishlov berish tokarlik stanogi, keskichlar, harakatni uzatish mexanizmi 
namunalari.
Yog‘ochga ishlov beruvchi tokarlik stanogining tuzilishi, ularni ishga 
tayyorlash hamda xavfsiz ishlatish qoidalari
duradgorlik o‘quv ustaxonalarida 
TD–120 yoki TSD – 120 tipidagi yo g‘och -
ga ishlov berish tokarlik stanoklaridan foy-
dalaniladi (27-rasm). 
TD – 120 tipidagi yog‘ochga ishlov be-
rish 
tokarlik stanogining asosiy uzellariga 
sta nina – 1, oldingi babka – 2, ketingi bab
-
ka – 3 va tirgak – 4 kiradi. TSD – 120 tipi
-
dagi sta 
nokda bulardan tashqari o‘yuvchi 
moslama – 5 ham bo‘lib, uning yordamida 
o‘yish-teshish shakllari bajariladi.
Tasmani shkivning turli pog‘onalariga 
almashtirish yo‘li bilan shpindelning ayla
-
nishlari soni o‘zgartiriladi. Shpindelga ish
-

---

33
lanadigan yog‘och materialni tutib turish imkonini beradigan vilka, plan
-
shayba, rumka-patron o‘rnatiladi. (Shpindelga o‘z-o‘zidan markaz lanuvchi 
uch kulachokli patron o‘rnatilsa, u vilka, planshayba va rumka-patronlarning
o‘rnini bosadi va bu bilan yog‘och materialni o‘rnatish vaqtidagi qiyinchi-
liklardan xoli bo‘linadi.)
tayyorlanadigan detal va buyumlarning o‘lchamiga qarab ishlanadigan 
yog‘ochlar stanokka turli xil moslamalar: vilka va markaz, planshayba, rum
-
ka-patron, kulachokli patronlar (moslangan bo‘lsa) yordamida o‘rnatiladi. 
Bunda uzun o‘lchamli, kichik diametrli yog‘ochlar vilka va markaz orasi
-
ga, qisqa o‘lchamli, kichik diametrli yog‘ochlar rumka-patronga, qisqa 
o‘lchamli, katta diametrli yog‘ochlar esa planshaybaga o‘rnatiladi. Tirgakni 
markaz bo‘yicha yog‘ochga moslab o‘rnatish 28-rasmda ko‘rsatilgan.
yog‘och ishlanadigan tokarlik stanoklari-
da yo‘nish, qirqish ishlari maxsus tokarlik is
-
kanalari yordamida bajariladi. yo‘nuvchi va 
qirquvchi iskanalar bo‘ladi. yog‘ochni xo-
maki yo‘nish, sirtlar hosil qilish, ichki sirt
-
larni yo‘nib kengaytirish yo‘nuvchi iskana 
yordamida bajariladi. bu iskana nov shaklida 
bo‘lib, tig‘i yoysimon ko‘rinishda bo‘ladi. 
Xomaki yo‘nilgan sirtlarni pardozlash, qa
-
variq sirtlar hosil qilish, tayyor detallarni 
qirqib tushirish ishlari qirquvchi iskana yor-
damida bajariladi.