Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ishbay ish haqi ishlab chiqargan mahsuloti miqdori yoki bajargan ishining hajmiga qarab beriladi.
|
Vaqtbay ish haqi
xodimning ishlagan vaqtiga qarab to’lanadi. U odatda mehnatning natijalarini 185 aniq hisoblab bo‘lmaydigan, balki ular aniq vazifalarni bajargan hollarda (masalan, injener-texnik xodimlar va xizmatchilar, sozlovchilar, elektromontyorlar va shu kabilarga haq to‘lashda) yoki mahsulot ishlab chiqarish texnologik jarayonining borishi bilan belgilanadigan va bevosita ishchi mehnatiga bog‘liq bo‘lmagan paytlarda (masalan konveyerlar va avtomat liniyalarida ishlash) qo‘llaniladi. Ishbay ish haqi ishlab chiqargan mahsuloti miqdori yoki bajargan ishining hajmiga qarab beriladi. Mahsulot birligi uchun uning miqdori, ta‘rif stavkasidagi haqni ishlab chiqarish normasiga taqsimlash yo‘li bilan aniqlanadi. Haq to‘lash shakllarining aniq mehnat sharoitlarini hisobga oladigan turlari ish haqining tizimini tashkil qiladi. Oddiy ishbay tizimida ish haqi mahsulot birligi uchun belgilangan ratsenka bo‘yicha to‘lanadi. Ishbay-mukofot tizimi bir qancha ko‘rsatkichlar uchun mukofot berishni nazarda tutadi. Ishbay-progressiv haq to‘lashda belgilab qo‘yilgan norma doirasida ishlab chiqargan mahsulotga uning birligi uchun belgilangan ratsenka bo‘yicha ish haqi beriladi, normadan yuqorisiga esa oshirilgan ratsenka bo‘yicha pul to‘lanadi. Ishbay-ish haqining tizimida yakka tartibdagi, jamoa va ijara pudratida qo‘llaniladigan mehnatga haq to‘lash farqlanadi. Bunda olingan tayyor mahsulot uchun uning sifati va ishlab chiqarish chiqimlarini hisobga olib haq to‘lanadi. Haq to‘lashning jamoa shaklida ish haqi brigada, tsex va boshqa bo‘linmaning pirovard faoliyati natijalariga bog‘liq qilib qo‘yiladi. Ishchilarning ish haqini tabaqalashtirish eng avvalo tarif tizimi yordamida amalga oshiriladi. Tarif tizimi yordamida tarmoqlar va mamlakat mintaqasi, ishlab chiqarish turlari, turli toifadagi xodimlar malakasi va mehnat sharoitlariga qarab ish haqi darajasi tartibga solib turiladi. Tarif tizimi tarif-malaka ma‘lumotnomalarini va ish haqiga har xil koeffitsientlarini o‘z ichiga oladi. Tarif-malaka ma‘lumotnomalari, tarif setkasi ayrim kasblar va mehnat turlarining batafsil ta‘rifi, u yoki bu aniq ishni bajaruvchining bilim va ko‘nikmalariga qo‘yiladigan talablardan iborat bo‘ladi, shuningdek, unda bu ishni ta‘riflash uchun qo‘yiladigan razryadlar ham ko‘rsatiladi. Tarif setkasida 186 razryadlardan tashqari ta‘rif koeffitsientlari ham bo‘lib, ular birinchi razryadli ishchiga haq to‘lash bilan keyingi razryadliga haq to‘lashning o‘zaro nisbatini ko‘rsatadi (birinchi razryadning tarif koeffitsienti hamma vaqt birga teng). Tarif stavkalari tegishli razryadga ega bo‘lganlar mehnatiga to‘lanadigan haq miqdorini belgilab beradi. Mehnat qilish sharoiti og‘ir va zararli bo‘lganda tarif stavkasiga qo‘shimcha haqlar belgilanadi. Tarif stavkalariga ustamalar shaklidagi haq professional mahorat uchun belgilanadi. Alohida tarmoqning iqtisodiyotdagi ahamiyatiga qarab amalda ish haqi va mansab maoshlari farqlantirladi. Bunda mamlakat uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan yetakchi tarmoqlarga tajribali, malakali kadrlarni jalb etish, bu tarmoqlarda ishchi va xizmatchilar tarkibi barqaror bo‘lishini ta‘minlaydigan sharoitlarni vujudga keltirish maqsadi ko‘zlanadi. Respublikamizda ham ta‘rif tizimi orqali ish haqi tabaqalashtirilib, turli kasblar va ish turlari uchun ish haqi to‘lashning yagona razryadlari aniqlangan. Narxlar o‘sishi bilan minimal ish haqi darajasi hamda barcha razryadlar ular o‘rtasidagi nisbat saqlangan holda oshirib boriladi. Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|