Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ p o L i s a k a d e m I y a s I kafedra: «İctimai elmlər»

C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir
, 
Ü.Hacıbəyov, C.Ağamalı oğlu, V.Xuluflu, N.Nərimanov
və b. inqilabi-demokratizmin əsas 
nümayəndələri idilər. 
Beşincisi, 
XIX əsrin axırı XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ictimai-fəlsəfi fikri üçün 
səciyyəvi cəhətlər mətbuatda, kosmoloji düşüncədə, bioloji, tibbi və s. görüşlərdə elmi-realist 
ideyalara, dövrün təbii-elmi yeniliklərinə doğru dönüşdən ibarətdir. Bu dövr Azərbaycan 
ictimai fikrinin bir çox nümayəndələri (
H.B.Zərdabi, C.Məmədquluzadə, N.Nərimanov, 
F.Köçərli, Omər Faiq, M.Hadi 
və b.) bəzi hallarda İslam dini mövqeyindən çıxış etsələr də, 
əslində yeni üsul məktəblərin açılmasını, Darvinin təkamül və Eynşteynin nisbilik 
nəzəriyyəsini, kainatın maddi vəhdətdən ibarət olmasını, təbii-tibbi biliklərin yayılmasını və s. 
geniş təbliğ edirdilər. Bu cəhətdən ''Əkinçi" qəzeti, "Füyzat" və "Şəlalə" məcmuələri 
səhifələrində təbiətşünaslığa dair dərc olunmuş çoxsaylı yazılar xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. 

---

34 
Deməli, bu dövrdə ictimai-fəlsəfi fikirdə təbii-elmi ideyaların realist təbliği, mətbuatda, elmi-
bioloji, tibbi baxışlarda, fəlsəfi araşdırmalarda naturalist-materialist istiqamət güclənir. 
subyektiv idealist dini-mistik mövqelər zəifləyir. 
Altıncısı, 
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ictimai-fəlsəfi fikri üçün, ölkənin milli 
müstəqilliyi; suverenliyi və demokratik inkişafını türkçülük, islamçılıq və müasirlik mənəvi 
prinsipləri ilə vəhdətdə həyata keçirilməsində görən xüsusi fəlsəfi-ideya cərəyanı də mövcud 
idi. Bu cərəyanın xalqımızın milli mənlik şüurunun oyanmasında, öz soy kökünə və mütərəqqi 
milli dəyərlərə qayıtmasında, müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyi ideyalarının yaradılması və 
reallaşmasında (1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti) böyük mütərəqqi 
xidməti olmuşdur. Həmin ideya cərəyanının yaradıcıları və təbliğatçıları əsasən