Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
NOTA BENE !
Moddiy tarkibli jinoyat obyektiv tomonining zaruriy belgilaridan yana biri – sababiy bog‘lanish – sababni ifodalovchi ijtimoiy xavfli qilmish hamda natijani ifodalovchi ijtimoiy xavfli oqibat o‘rtasidagi aloqadir. Hozirgi zamon milliy jinoyat qonunchiligi va sud amaliyoti sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmish bilan ijtimoiy xavfli oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanishning obyektivligidan kelib chiqadi. Boshqacha aytganda, qilmish bilan oqibat o‘rtasida har doim obyektiv ketma-ketlik mavjud bo‘ladi. Bunday yondashish moddiy tarkibli jinoyatlarning zaruriy 167 belgisi bo‘lmish sababiy bog‘lanishning mohiyatini ochib berishga yordam beradi. Sababiy bog‘lanish uchun bir qator belgilar xosdir. Birinchidan, sababiylik – obyektiv kategoriya va shaxsning qilmishga va oqibatga bo‘lgan subyekt munosabatidan holi ravishda o‘rganilishi kerak. Ikkinchidan, jinoyat huquqidagi sababiy bog‘lanish hodisalar o‘rtasidagi umumiy universal sababiy aloqaning qismidir va bunda ijtimoiy xavfli oqibat haqiqatda qilmish natijasida yuzaga kelganligini aniqlash kerak hamda bu qilmishni oqibat keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan boshqa har qanday holatlardan ajratib olish kerak. Uchinchidan, sabab doim oqibatdan oldin kelishi kerak. Oqibatdan keyin sodir etilgan qilmish ushbu oqibatning sababi bo‘la olmaydi. Bunda sabab va oqibat o‘rtasidagi vaqt muddatining qanchaligi hisobga olinmaydi. Bu masala qasdning mazmuni va yo‘nalishi bilan belgilanadi. To‘rtinchidan, zaruriy sababiy bog‘lanishgina jinoyat-huquqiy ahamiyatga ega («zaruriy yetkazish» nazariyasi) 1 . Bu shuni anglatadiki, qilmish oqibat kelib chiqishining zaruriy sharti bo‘lgan taqdirdagina sababiy bog‘lanish mavjud bo‘ladi, ya’ni bu qilmishsiz oqibat vujudga kelishi mumkin emas. Boshqa tomondan oqibat kelib chiqishiga boshqa biror sabab emas, aynan shu qilmish hal qiluvchi shart bo‘lgan bo‘lishi kerak 2 . Moddiy tarkibli jinoyatlarda qilmish va oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanishni tushunish uchun quyidagi holatlarni aniqlash talab etiladi: – qilmish va oqibatning ijtimoiy xavfli va huquqqa xilof bo‘lganligi; – sodir qilingan qilmish tufayli o‘sha oqibat kelib chiqqanligi; – tugallanmagan jinoyatda qilmish tugallangan jinoyat tarkibining obyektiv tomoni zaruriy belgisi – nomoddiy oqibat yoki boshqacha tarzdagi oqibat keltirib chiqarishi xavfini yuzaga keltirganligi; 1 Впервые данная теория была обоснована А.А. Пионтковским. (Пионтковский А.А. Проблема причинной связи в праве. – М.: 1949. – С. 135; его же. Учение о преступлении. – М.: 1961. – С. 212-240). 2 Отечественная наука уголовного права не признает принципа «condition sine qua non» - «условие без которого нет», согласно которому все предшествующие условия наступившего результата признаются равноценными, в связи с чем каждое из них рассматривается как причина наступившего последствия. 168 – bir necha oqibat yuzaga kelganida ushbu qilmish har bir oqibatning sababi bo‘lganligi yoki boshqa oqibatlarni keltirib chiqargan bir oqibatning sababi bo‘lganligi va boshqalar. Bundan xulosa qilib shuni aytishimiz mumkinki, sababiy bog‘lanish – ikkita holat o‘rtasidagi aloqa bo‘lib, bu holatlardan biri (sabab) ikkinchi holatni yuzaga keltiradi. Sababiy bog‘lanish jinoyat tarkibi obyektiv tomonining zaruriy belgisi bo‘lishi uchun quyidagi hollarda shakllangan bo‘lishi lozim: zarar kelib chiqishi real imkoniyati yuzaga kelganidan, to uni haqiqatga aylantirilgunga qadar bo‘lgan davrda mavjud bo‘lganda. Ijtimoiy zararli oqibat keltirib chiqaruvchi real imkoniyatni yuzaga keltirmaydigan harakat yoki harakatsizlik natijani keltirib chiqarmaydi va jinoiy javobgarlikni ham keltirib chiqarmaydi. Ammo obyektiv tasodif (ham ichki, ham tashqi) tufayli bunday real imkoniyatlar haqiqatga kirib ketishi mumkin. Shuning uchun aybdorning qilmishi va shu qilmish natijasi – oqibatning bog‘liqligi – sababiy bog‘lanish isbotlash jarayonining zaruriy bosqichidir. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|