Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

subyekt mezoni 
– shaxsning ma’lum holatlarda 
konkret harakatni sodir qilish uchun real imkoniyat mavjudligidir.
Biror shaxsning konkret harakat sodir qilish uchun real 
imkoniyatining yo‘qligi harakatsizlikning subyekt mezonini hamda 
harakatsizlikning o‘zini istisno qiladi. Bu imkoniyatning yo‘qligi 
shaxsning shaxsiy xususiyatlari bilan, xususan, uning tajribasi, ma’lumoti 
va shu kabilarning yo‘qligi bilan yoki obyektiv shartlar tufayli, masalan, 
tabiiy ofat tufayli izohlanishi mumkin. 
Agar bunday harakatni bajarish majburiyati boshqa bir harakatni 
bajarish majburiyati bilan chegaralansa, bunday qarama-qarshilik oxirgi 
zaruratga oid (JK 38-moddasi) qoidalar bilan tartibga solinadi. 
Biror-bir majburiyatni bajarishda imkoniyat bo‘lgani holda shaxsda 
ushbu majburiyatning vujudga kelishi harakatsizlikning boshlanishi 
hisoblanadi. Harakatsizlikning tugashi jinoiy oqibatlarning kelib chiqishi 
bilan baholanadi. 
3-§. Jinoiy oqibat
Insonning har bir harakati atrofdagi reallikda ma’lum o‘zgarishlarni 
yuzaga keltiradi. Jinoiy harakat (harakatsizlik)ning ijtimoiy xavfli oqibati 
shundaki, u o‘zi tufayli ijtimoiy xavfli oqibatni yuzaga keltiradi. 
Umumiy holda aytsak, jinoiy oqibat jinoyatning ijtimoiy 
munosabatlarga yetkazadigan real zarari bo‘lib, u jinoiy xulq bilan sababiy 
bog‘langan to‘g‘ri, egri, bevosita va bilvosita salbiy o‘zgarishlar (zarar, 
ziyon, yo‘qotish va sh.k.)da ifodalanadi, oxirgi hisobda esa, ijtimoiy 
164 

---

(iqtisodiy, axloqiy, huquqiy va boshqa) qimmatliklar salbiy o‘zgarishlarga 
duchor bo‘ladi. Moddiy tarkibli jinoyatlarda jinoiy oqibat zaruriy element, 
formal tarkibli jinoyatlarda esa ular talab qilinmaydi, ammo oqibat kelib 
chiqishi mumkin. 
NOTA BENE ! 
Jinoiy oqibat
jinoiy qilmish tufayli jinoyat qonuni bilan 
qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlarga moddiy yoki nomoddiy 
ko‘rinishda ifodalanadigan zarar, ziyon yoxud boshqacha salbiy 
o‘zgarishda ifodalanadi. 
 
Jinoiy oqibat – qilmishning ijtimoiy xavflilik darajasini belgilab 
beradi. Shuningdek, jinoiy oqibat qilmishning jinoiyligi yoki jinoiy 
emasligini aniqlab beradi. Jazo tayinlashda sud tomonidan jazoni 
og‘irlashtiruvchi holatlarni qo‘llashda asos bo‘lib hisoblanadi. 
Jinoiy-huquqiy oqibatlarni quyidagi mezonlarga qarab guruhlarga 
ajratishimiz mumkin: 
– zarar tabiatiga qarab; 
– yetkazilgan zararning xavflilik darajasiga qarab; 
– qonunda belgilanishiga qarab; 
– jinoyatni kvalifikatsiya qilish uchun ahamiyatiga qarab.