Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

6-§. Aybsiz holda zarar yetkazish 
Ayb uchun javobgarlik prinsipi JK 9-moddasida ko‘rsatib o‘tilgan 
bo‘lib, JKning Umumiy va Maxsus qismidagi jinoyat tarkibining subyekt 
tomonidagi masalalarni ko‘rib chiqish va kvalifikatsiya qilishda ahamiyatli 
bo‘lgan asosiy prinsiplardan sanaladi. Shaxs qonunda belgilangan tartibda 
aybi isbotlangan ijtimoiy xavfli qilmishlari uchungina javobgar bo‘ladi.
JK 24-moddasiga ko‘ra,
«agar shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy 
xavflilik xususiyatini anglamagan, anglashi mumkin va lozim ham 
bo‘lmagan yoki uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yetmagan va 
ishning holatlariga ko‘ra ko‘zi yetishi mumkin va lozim ham bo‘lmagan 
bo‘lsa, bunday qilmish aybsiz holda sodir etilgan deb topiladi». 
Subyekt 
kazus 
bilan bog‘liq bo‘lgan aybsiz holda zarar yetkazish 
haqidagi JK 24-moddasi mavjud holatning ikki turini ko‘rsatib o‘tadi: 
211 

---

– ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs, o‘z qilmishining ijtimoiy 
xavflilik xususiyatini anglamaganligi va ish holati bo‘yicha anglashi 
mumkin va lozim ham bo‘lmaganligi; 
– shaxsning ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishini majburiyat va 
imkoniyatning yo‘qligi sababli oldindan ko‘ra olmasligi. 
Birinchi ko‘rinishdagi subyekt holat (kazus) qoida tariqasida formal 
tarkibli jinoyatlarga xosdir, jumladan, aybsiz holda zarar yetkazishni 
ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan formal tarkibli jinoyatlardan ajratish 
imkonini beradi. Kazusning ikkinchi ko‘rinishi moddiy tarkibli 
ehtiyotsizlikda sodir etilgan jinoyatlardan ish holati bo‘yicha hodisalarni 
ajratib olishga mo‘ljallangan. 
Shaxs tomonidan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli 
oqibatni oldindan anglash imkoniyati va majburiyatining yo‘qligi aybni 
inkor etadi. Shuning uchun shaxsning ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan 
anglashi imkoniyati va majburiyatining yo‘qligi jinoiy qilmish sodir 
etilgan muayyan holat yoki subyektning shaxsiy sifatlari (tajribasi yo‘qligi, 
kasbiy mahorat, intellektual rivojlanishning pastligi va h.k.) bo‘lishi 
mumkin.