Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Miqdor ko‘rsatkichli eksessda
bajaruvchi boshqa ishtirokchilarning 
jinoiy niyati bilan qamrab olingan jinoyatni sodir qiladi, lekin uning 
oqibati boshqa ishtirokchilar o‘ylaganidan ko‘ra og‘irroq bo‘ladi (masalan, 
o‘rtacha og‘ir tan jarohatlari o‘rniga – og‘ir tan jarohatlari, talonchilik 
o‘rniga – bosqinchilik) yoki oldindan til biriktirilgan jinoyatning 
kvalifikatsiyali turini sodir etadi (oddiy odam o‘ldirish o‘rniga – o‘ta 
shafqatsizlik bilan). Bajaruvchi eksessining mazkur turida boshqa 
ishtirokchilar o‘zlarining niyati bilan qamrab olingan tugallangan jinoyat 
uchun yoki tugallanmagan jinoyat (tayyorgarlik ko‘rish yoxud suiqasd) 
uchun javobgarlikka tortilishadi. 
332 

---

Jinoyat huquqi nazariyasida «muvaffaqiyatsiz ishtirokchilik» 
tushunchasiga doimo alohida urg‘u berilib, keng ma’noda u natijasiz 
(samarasiz) jinoiy tashkilotchilik, dalolatchilik yoki yordamchilik faoliyati 
sifatida tushunilgan, zero, bu holatda bajaruvchi jinoyat sodir qilishga 
umuman niyat qilmagan yoki jinoyat sodir qilishdan ixtiyoriy qaytgan 
bo‘ladi
1
. 
Mazkur holatlarda bajaruvchi umuman javobgarlikka tortilishi 
mumkin emas, jinoyatning boshqa ishtirokchilari esa ishtirokchilikda 
jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish yoki suiqasd qilish uchun 
(bajaruvchi jinoyatdan qaysi bosqichda bosh tortganiga bog‘liq) jinoiy 
javobgarlikka tortiladilar. 
Bajaruvchiga bog‘liq bo‘lmagan sabablarga ko‘ra, ishtirokchilar jinoiy 
qasdini oxirigacha yetkazmagan bo‘lsa (masalan, jinoiy faoliyatga huquqni 
muhofaza qiluvchi organlar yoki boshqa shaxslar tomonidan chek 
qo‘yilgan), uning harakatlari tugallanmagan jinoyat to‘g‘risidagi normalar 
asosida (25-moddaga havola qilib) kvalifikatsiya qilinadi, boshqa barcha 
ishtirokchilarning harakatlari esa JK 25–28-moddalari va JK Maxsus qismi 
tegishli moddasi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinadi. 
Umuman, ishtirokchilikda jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish 
huquqiga nafaqat bajaruvchi, balki boshqa harakatdagi shaxslar ham ega. 
Ixtiyoriy qaytish istalgan ishtirokchida, ishtirokchilikning har qanday 
shaklida, jinoyatni bajarishning har qanday bosqichida, biroq jinoiy oqibat 
yuzaga kelgan paytga qadar amalga oshirilishi mumkin. Bunda 
tashkilotchi, dalolatchi va yordamchining ixtiyoriy qaytishiga nisbatan 
qonun qattiqroq talablar belgilaydi. Jumladan,