M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»



Yüklə 420,42 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/72
tarix07.01.2024
ölçüsü420,42 Kb.
#203365
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   72
Azerbaycanin iqtisadi siyaseti Azerbaycanin xarici ticaret-iqtisadi elaqeleri

«Xarici ticarət» 
dedikd
ə, ölkənin hər hansı digər ölkə ilə 
ödənilən idxal və ixrac əməliyyatlarından ibarət ticarəti başa 
düşülür. Çoxtərəfli xarici ticarət fəaliyyəti əmtəə ixtisaslaşmasına 
görə, hazır məhsul, maşın və avadanlıqlar, xammal, xidmət və 
texnologiya ticar
ətinə bölünür. Son onilliklərdə maliyyə resursları 
il
ə ticarət (istiqraz və səhmlər) sürətlə artır. 
Beyn
əlxalq ticarət bütün dünya ölkələri ticarətinin 
m
əcmusunu əhatə edir. Lakin «beynəlxalq ticarət» anlayışı daha 
dar m
ənada da başa düşülə bilər. Belə ki, o, inkişaf etmiş, inkişaf 
etm
əkdə olan ölkələrin, hər hansı qitənin, bölgənin (məs. Şərqi 
Avropa, Şimali Amerika və s.) xarici ticarətinin məcmusunu da 
əhatə edir. 
Beyn
əlxalq ticarət üç əsas göstərici ilə xarakterizə olunur: 
əmtəə dövriyyəsi, əmtəə strukturu və coğrafi struktur. 
Xarici 
ticar
ət 
dövriyyəsi 

beyn
əlxalq 
əmtəə 
mübadiləsində iştirak edən ölkələrin idxal və ixracının dəyərinin 
m
əbləğini birləşdirir. Xarici ticarətin dəyər və fiziki həcmini 
f
ərqləndirirlər. Dəyər həcmi müəyyən zaman kəsiyində cari 
(d
əyişən) qiymətlərlə istifadə edilən valyuta məzənnələri ilə 
hesablanır. Xarici ticarətin fiziki həcmi daimi qiymətlərlə 
hesablanır. Onun 
76 


əsasında müqayisəli qiymətlərlə xarici ticarətin real dinamikası 
müəyyən olunur. 
Orta 
əsrlərdən başlayaraq əksər ölkələrin iqtisadçıları 
xarici ticar
ətin əmələ gəlməsini, onların rolunu aydınlaşdırmağa 
çalışmış, hələ o dövrdə feodalizmin dağılması və kapitalizmin 
yaranması zamanı (XV - XVIII əsrlər) ticarət burjuaziyasının 
maraqlarını müdafiə edən merkantalistlər, millətin varlanması 
üçün xarici ticarətin rolunu yüksək qiymətləndirirdilər. 
Lakin pul yegan
ə sərvət, əmtəələrin pula dəyişdirilməsi 
İsə sərvətlərin artması üçün yeganə üsuldur. Bu baxımdan 
merkantalistl
ərin 
fikrinc
ə 
əmtəələrin 
idxalı 
sərvətlərin 
azaldılmasına bərabərdir. Merkantalistlər təklif edirdilər ki, ixracı 
stimullaşdırmaq və dövlətin İşə qarışması ilə idxalı 
m
əhdudlaşdırmaq lazımdır. 
Merkantalistl
ərin ən məşhur nümayəndələri İngilis 
iqtisadçısı U.Staffor (1564-1612), T.Man (1571-1641), fransız 
iqtisadçısı A. de Mokretyen (1575-1621) ilk dəfə olaraq «siyasi 
iqtisad» terminini işlətmişlər. Rus iqtisadçısı N.T.Posoşkov 
(1652-1726) da merkantalizm t
ərəfdarı idi. 
İdxala məhdudiyyətlər qoyulması beynəlxalq ticarəti 
çətinləşdirdi, kapitalist istehsalının inkişafı məntiqi ilə ziddiyyət 
t
əşkil etdi. Merkantalizmin proteksionist doktrinası əvəzinə azad 
ticar
ət (fritederçilik) ideyası meydana gəldi. Bu nəzəriyyənin 
t
ərəfdarları xarici ticarətin rolunu beynəlxalq iqtisadi münasibətlər 
nöqteyi-nəzərdən qiymətləndirdilər. 
Azad ticar
ət siyasətinin seçilməsi və ya proteksionizm XIX 
əsr üçün xarakterik idi. Hal-hazırda bu iki yanaşma qarşılıqlı 
sur
ətdə bir-birilə əlaqədərdır. Lakin bu əlaqələr çərçivəsin 
77 


d
ə ziddiyyətli birlikdə azad ticarət prinsipi qabaqcıl rol oynamaqla 
dominantlıq təşkil edir. 
Fritrederçilik siyasəti ilk dəfə A.Smit tərəfindən beynəlxalq 
ticar
ət nəzəriyyəsini əsaslandırarkən müəyyən olunmuşdur. Bu 
n
əzəriyyə gömrük məhdudiyyətlərini zəiflətmək yolu ilə xarici 
malların idxal şərtlərinin liberallaşdırılmasının vacibliyini sübut 
etdi. A.Smit xarici ticar
ətin vacibliyini və əhəmiyyətini sübut etdi 
v
ə göstərdi ki, «mübadilə hər bir ölkə üçün vacibdir, hər bir ölkə 
bu 
əməliyyatda mütləq üstünlük qazanır».^ A.Smi- tin təhlili azad 
ticar
ətin bütün növləri üçün klassik nəzəriyyələrin tərəfdaşıdır. 
Bundan 
sonra 
D.Rikardo 
A.Smitin 
ideya
larını 
z
ənginləşdirdi və inkişaf etdirdi. O, millətlərin nə üçün ticarət 
etm
ələrini, iki ölkə arasında mübadilənin hansı şərtlər daxilində 
aparılmasının daha da səmərəliliyini göstərərək, beynəlxalq 
ixtisaslaşma meyarını müəyyən etdi. D.Rikardo belə hesab edirdi 
ki, ölkənin mənafeyi naminə, hər bir ölkə onun üçün üstünlüyü 
olan m
əhsul istehsalında ixtisaslaşmalıdır. 
Rikardonun müddəaları öz əksini nisbi üstünlük 
n
əzəriyyəsində tapdı. D.Rikardo sübut etdi ki, beynəlxalq 
mübadilə bütün ölkələrin mənafeyi naminə mümkündür və 
arzuolunan- 
dır. O, hər bir dövlət üçün əlverişli mübadiləyə lazım 
olan qiym
ət zonasını müəyyən etdi. 
C.S.Mili özünün «Siyasi iqtisadın prinsipləri» (1848) 
əsərində «beynəlxalq əmtəə mübadiləsi hansı qiymətlərlə həyata 
keçirilir?)) sualına cavab verdi. Millə görə, tələb və təklif 
qanununa 
əsasən mübadilənin qiyməti elə səviyyədə müəyyən 

Yüklə 420,42 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   72




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin