Qishloq aholi

Yacheykasimon, xaotik va bo'lingan tuzilmaga ega, ko'chalari egri
chiziqli ko'rinishda bo'lgan posyolkalar uchun ko'rsatkichlami
qo 'shimcha 10% ga ко 'paytirishga yo
7 
qo 'yiladi.
___________________
134

---

3.7 Hududning muhandislik tayyorgarligi va landshaft
arxitekturasini tashkil etish
Qishloq fuqarolari yig‘ini hududini muhandislik tayyorgarligi va 
landshaft arxitekturasi ekologik, estetik va iqtisodiy talablarga javob 
beradigan yaxlit yashash muhitini yaratishga qaratilgan hududni 
qurish, ko'kalam lashtirish, irrigatsiya va muhandislik tayyorgarligi 
bo‘yicha o ‘zaro bogMiq chora-tadbirlar kompleksini o ‘z ichiga oladi. 
Qishloq fuqarolari yigMni yoki qishloq xo'jalik korxonasi hududining 
muhandislik tayyorgarligiga doir tadbirlami ishlab chiqishda ko'ri- 
layotgan hudud doirasida va uning tashqarisidagi xalq xo'jaligiga oid 
barcha tarm oqlam ing talablarini hisobga olish kerak bo'ladi. Tadbirlar 
tarkibi iqlimga oid tavsifnoma, fizik-geologik va gidrogeologik izla- 
nishlar, radio-ekologik tekshiruvni hisobga olgan holda belgilanadi.
Ko'rilayotgan hududdagi ekologik barqarorlikni saqlash land- 
shaftni tashkil etishga qo'yilgan asosiy talab hisoblanadi. Ayniqsa, 
zararli ta ’sir darajasi yuqori bo'lgan korxonalami joylashtirishda ana 
shu talablam ing hisobga olinishi o 'ta muhim ahamiyat kasb etadi.
0 ‘zbekiston Respublikasidagi tabiiy sharoitlarga muvofiq hudud­
ning m uhandislik tayyorgarligi bo'yicha tadbirlami quyidagi turlarga 
bo'lish zarur:
1. Butun hududga taalluqli umumiy choralar: vegetatsiya davrida yo- 
g'inlam ing kam bo'lgani uchun ko'kalamzorlami sun’iy sug'orish; tabiiy 
yoki sun’iy gidrografik tarmoqni me’yorga solish, yer maydonlarida re- 
kultivatsiya ishlarini bajarish; antiseysmik tadbirlar, vertikal rejalashtirish.
2. Alohida aholi punktlari hududlariga tegishli maxsus choralar: 
sizot suvlarining sathi yuqori bo'lgan hududlarda ularning sathini 
pasaytirish; yer ko'chishi, siljishi va turli maqsadli suv oqimlarining 
qirg'oqlarini yemirilishdan himoya qilish; sel oqimlari va toshqin suv- 
lari bosib ketishidan himoya qilish; yercho'kishiga qarshi tadbirlar.
3. Sug'orish. Sug'orish tizimi tabiiy namlashtirish yetarli bo'lmagan 
sharoitda sug'oriladigan massivning ildiz rivojlanuvchi tuproq qatlamida 
optimal suv-tuz rejimini saqlanishini, qishloq xo'jalik ekinlaridan yuqori 
va barqaror hosil olinishini ta’minlaydigan inshootlar, binolar va quril- 
malaming o'zaro bogMiq kompleksini o 'z ichiga olishi lozim.
Sug'orish tarm og'ining optimal konstruksiyasini tanlash tarmoq 
variantlarining texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarini solishtirish asosida 
amalga oshirilishi lozim.
135

---

O rtiqcha suvlar (yer usti yoki sizot suvlar) m avjud bo'lganida su- 
g'orish kanallaridan tashqari suvni y ig 'ib oladigan va chiqarib tashlay- 
digan ham da kollektor-drenaj tarmoqlarini ham loyihalashtirish zarur.
Sug'orish tizim ining tarkibiga quyidagilar kiradi: turli kanallar 
(doim iy va m uvaqqat), suv yig'ish-chiqarib tashlash va drenaj tarmoq- 
lari, gidrotexnik inshootlar, eroziyaga qarshi inshootlar, daraxtzorlar, 
to 'g 'o n la r.
Sug'orishga doir suv sarfmi sug'orish tartibi, hudud balansi, hu- 
dudning ayrim qism larini ko'kalam zorlashtirish foiziga muvofiq su­
g 'orish normalari asosida aniqlash lozim. S ug'orish normalari yashil 
m aydonlam ing dendrologik tarkibi hamda gidromodui hududlashtirish 
asosida qabul qilinadi. Qattiq qoplamalami yuvish va namlashdagi suv 
sarfi sutkasiga 1 m: qoplamaga 3 1/suv hisobidan kelib chiqqan holda 
aniqlanadi.
Kollektor-drenaj tarm og'i ortiqcha suvlar (yer usti yoki sizot 
suvlar) m avjud bo'lganida sug'orish kanallaridan tashqari suvni yig'ib 
oladigan va chiqarib tashlaydigan kollektor-drenaj tarmoqlarini ham 
loyihalashtirish zarur.
Drenaj tizim ini tashkil qilish zarurati sug'orish va quritish talab 
qilinadigan yerlam ing maydonlaridagi tuproqlam ing meliorativ xarita- 
lari va agroiqtisodiy ishlanmalar m a’lumotlari asosida belgilanadi.
Drenaj - sho'rlangan tuproqli hududlarda barqaror joylashuvni 
ta ’m inlashga yoki yerlarni qayta sho'rlanishini oldini olishga qara- 
tilgan m eliorativ chora-tadbirlar kom pleksining tarkibiy qismlaridan 
biri hisoblanadi. Quritish tizimi tarkibiga quyidagilar kiradi: suv qabul 
qilgichning sozlanadigan qismi, suv o'tkazish, suv to'sish va sozlash 
tarm oqlari, nasos stansiyalari, to 'g 'o n lar.
D renlam ing minimal nishabliklarini 23-jadvalga muvofiq qabul 
qilish tavsiya etiladi.