Ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

17 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
II bob
Fermer xo’jaliklarida moliyaviy natijalarni shakllantirish va ularni hisobga
olishnini amaliy jihatlari 
2.1.Fermer xo’jaligida moliyaviy natijalarni hisobi va hisobotining hozirgi holati va 
muammolari. 
Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) hisobi. 
Mahsulot (ish xizmatlar)ni sotishdan olingan yalpi foyda korxonada yaratilgan foydani 
ifodalaydi. Mahsulotni sotishdan olingan yalpi foydani topish uchun mahsulotni sotishdan 
tushgan sof tushumlardan shu so-tilgan mahsulot tannarxini chegirib tashlash kerak, o’z 
navbatida, mahsulot sotishdan tushgan sof tushumni topish uchun mahsulot (ishlar, 
xizmatlar)ni sotishdan keyin kelgan tushumdan qo’shilgan qiymat soligi, aktsiz soligi, 
qaytarilgan tovarlar qiymati, xaridorga berilgan skidkalar (chegirmalar) ayirib tashlanadi. 
Mahsulotni eksport qiluvchi korxonalar eksport tariflarini ham chegirib tashlaydilar. Mahsulotni 
sotishdan keladigan tushum esa O’zbekiston Respublikasining "Buxgalteriya hisobi 
to’g’risida"gi Qonuniga asosan aniqlanadi. 
Demak, mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda mahsulot sotishdan tushgan sof tushum 
bilan sotilgan mahsulot tannarxi orasidagi farqqa teng. Bu farq ijobiy yoki salbiy bo’lishi 
mumkin. Ijobiy farq foyda sifatida, salbiy farq esa zarar sifatida e’tirof etiladi. 
Mahsulot (ish, xshmat)larni sotishdan olingan sof tushumni hisobga olshp uchun quyidagi 
hisobvaraqlar ochilgan: 
9010—"Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromad"; 
9020—"Tovarlarni sotishdan olingan daromad"; 
9030—"Bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar-dan olingan daromadlar"; 
9040—"Sotilgan tovarlarning qaytarilishi"; 
9050—"Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar". 
Yuqoridagi hisobvaraqlarda korxonaning asosiy faoliyatidan olingan sof tushumi sifatida 
quyidagilar aks ettiriladi: 
♦ sanoat, qishloq xo’jaligi va boshqa tarmoqlar korxonalarining ishlab chiqargan 
tayyor mahsuloti va yarim tayyor mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlar; 
-sanoat tusidagi ish va xizmatlar; 
-sanoat xarakteriga ega bo’lmagan ish va xizmatlar; 

---

18 
♦ sotib olingan buyumlar; 
♦ qurilish-montaj, loyiha-qidiruv, geolog-razvedka, ilmiy-tadqiqot ishlarini sotishdan 
olingan daromadlar; 
♦ savdo va ta’minot tashkilotlarining tovarlarni sotishdan olingan daromadlari; 
♦transport korxonalarining yo’lovchi va yuklarni tashishi bo’yicha xizmatlari; 
♦engil avtomobillarni ijaraga berish va avtomashinalarni haydab olib borish xizmatlari; 
♦ aloqa korxonalarining xizmatlari va boshqalar.
9010—"Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromadlar",
9020—"Tovarlarni sotishdan olingan daromadlar", 9030—"Bajarilgan ish va ko’rsatilgan 
xizmatlardan olingan daromadlar" hisobvaraqlarining kreditida korxonaning asosiy faoliyatidan 
(mahsulot sotish, ish bajarish, xizmat ko’rsatish) olingan daromadlar aks ettiriladi va 4010—
"Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar", 4110—"Alohida balansga ajratilgan 
bo’linmalardan olinadigan schyotlar" hamda pul mablag’larini hisobga oluvchi hisobva-
raqlarning debeti bilan o’zaro korrespondentsiyada bo’ladi. Oldingi davrda olingan, ammo 
hisobot yiliga tegishli bo’lgan daromadlar (bo’nak) summasiga pul mab-laglarini hisobga oluvchi 
hisobvaraqlar debetlanib, 6210—"Muddati uzaytirilgan daromad" yoki 6310—"Xaridor va 
buyurtmachilardan olingan bo’naklar" hisobvaraqlari kreditlanadi. 
9040—"Sotilgan tovarlarning qaytarilishi" va 9050—"Xaridor va buyurtmachilarga 
berilgan chsgirma-lar" hisobvaraqlari kontrpassiv hisobvaraq bo’lib, 9010, 9020, 9030-
hisobvaraqlar summasini korrektirovka qilib turadi. 9040-hisobvaraqning debet oboroti 
mahsulot sotishdan tushgan tushum summasidan chiqarib tashlanadi. 
Sotilgan mahsulotning qaytarib olinishiga quyidagicha provodka beriladi: 
D-t 9040—"Sotilgan mahsulotning qaytarilishi"; 
K-t Pul mablag’lari hisobvaraqlari. 
Qaytarib olingan mahsulot va tovarlarning tannarxiga qizil storno yozuvi orqali 
quyidagicha provodka beriladi: 
D-t 9110, 9120, 9130-hisobvaraqlar; 
K-t 2810, 2910, 2920-hisobvaraqlar. 
Qaytarib olingan mahsulot va tovarlar bo’yicha hisoblangan QQS summasiga 
quyidagicha provodka beriladi: 
D-t 6410—"Byudjetga to’lovlar bo’yicha qarzlar"; 
K-t 5110—"Hisob-kitob schyoti". 
Hisobot davri oxirida 9040-hisobvaraqning debet saldosi yakuniy moliyaviy natijaga 
o’tkaziladi: 
D-t 9900—"Yakuniy moliyaviy natija"; 
K-t 9040—"Sotilgan tovarlarning qaytarilishi". 
9050—"Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar" hisobvarag’ida tayyor mahsulot 
va tovarlar qiymatidan xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar hisobga olinadi. 
Xaridor va buyurtmachilarga chegirmalar berilganida quyidagicha provodka beriladi: 
D-t 9050—"Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar"; 
K-t 4010, 4110—hisobvaraqlar. 
Hisobot davri oxirida 9050—hisobvaraqning debet saldosi yakuniy moliyaviy natijaga 
o’tkaziladi: 
D-t 9900—"Yakuniy moliyaviy natija"; 
K-t 9050—"Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar". 
Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlar, bajarilgan ish va ko’rsatilgan xizmatlar tannarxi 
to’g’risidagi axborotlar quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 

---

19 
9110—"Sotilgan mahsulot tannarxi"; 
9120—"Sotilgan tovarlar tannarxi"; 
9130—"Sotilgan ish va xizmatlar tannarxi"; 
9140—"Davriy hisobda TMZlarni xarid qilish va sotish"; 
9150—"Davriy hisobda TMZlar bahosiga tuzatishlar". 
Ushbu hisobvaraqlarning debeti ko’payishni, krediti kamayishni ko’rsatadi. 9110, 9120, 
9130-hisobvaraqlar tranzit bo’lib, hisobot davrining boshiga qoldiq qolmaydi. 
Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlar, bajarilgan ishlar, ko’rsatilgan xizmatlar tannarxi 
9110, 9120, 9130-hisobvaraqlarning debeti va 2010—"Asosiy ishlab chiqarish", 2810—
"Ombordagi tayyor mahsulot", 2910—"Ombordagi tovarlar" hisobvaraqlarining krediti bilan 
o’zaro korrespondentsiyada aks ettiriladi. 
Oy oxirida mahsulot, ish va xizmatlarning haqiqiy tannarxi bilan reja tannarxi orasidagi 
farqi tegishli hisobvaraqlarga o’tkaziladi. Bunda quyidagicha provodkalar beriladi: 
D-t 2810, 2820—hisobvaraqlar — tayyor mahsulotga tegishli farq summasiga; 
D-t 9110, 9130—hisobvaraqlar — sotilgan mahsulot, ishlar va xizmatlarga tegishli farq 
summasiga; 
K-t 2010, 2310—hisobvaraqpar. 
Agar ushbu farq summasi ortiqcha qilingan xarajatni ko’rsatsa, yuqoridagi provodkalar 
beriladi. Agarda tejalgan summani ko’rsatsa, ushbu provodkalar qizil storno yozuvi orqali reja 
tannarx haqiqiy tannarxga yetkazib quyiladi. 
Hisobot davri oxirida 9110, 9120, 9130-hisobvaraqlarning debet oborotlaridagi summalar 
yakuniy moliyaviy natijaga o’tkaziladi: 
D-t 9900—"Yakuniy moliyaviy natija"; 
K-t 9110, 9120, 9130-hisobvaraqlar. 
Demak, 9900—"Yakuniy moliyaviy natija" hisobvarag’ining debetida sotilgan mahsulot, ish va 
xizmatlarning haqiqiy tannarxi, kreditida esa mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan tushgan 
sof tushum aks ettiriladi. Ushbu muomalalar bo’yicha 9900-hisobvaraqning debet va kredit 
oborotlarining farqi orqali mahsulot, ish, xizmatlarni sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) 
aniqlanadi.