O ‘ zbekiston respublikasi oliy va o ‘ rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent – 202

Transport-ekspeditorlik xizmati
– yuklarni tashkil qilish va jo‘natish jarayoni 
bilan bog‘liq bo‘lgan transport xizmatining turihamda transport ekspedisiyasi 
shartnomasi asosida yuklarni tashishga taalluqli bo‘lgan boshqa ishlar turining 
bajarilishidir. 
Ekspedision 
xizmatlar
degandatashish 
jarayonidagi 
operasiyalaryoki 
ishlartushuniladi. Bu operasiyalar materiallarni yetkazib berish, omborlash va 
saqlash, qadoqlash va agregirlashni O‘z ichiga oladi. 
Bunga hisoblash operasiyalari, hisoblash va ekspeditorlik operasiyalari 
bo‘yicha 
maslahatlar,bojxona 
rasmiyatchiligi(yuklarni 
deklarasiya 
qilish), 
yo‘nalishni tanlash, harakat jadvalini ishlab chiqish va transport vositalariga texnik 
xizmat ko‘rsatish, transport xujjatlarini rasmiylashtirish, qabul qilish, yukni 
topshirish, yuklash-tushirish ishlariham kiradi.
Transport-ekspeditorlik hizmatlari O‘z ichiga quyidagilarni olishi 
mumkin: 
-
Yukni jo‘natish joyidan manziligacha bo‘lgantashishnitashkil qilish;
-
Mijozning shartiga ko‘ra optimalyuk tashish yo‘lini tanlash; 
-
Yuk jo‘natuvchining omboridan (terminalidan) yuklarni qabul qilish, 
yuk qabul qiluvchiningyoki tashuvchining omboriga yetkazish va topshirish; 
-
Qadoqlash, markirovka qilish, paketlarga solish, navlash va yuklarni 
saqlash; 
-
Yukni sug‘urtalash; 
-
Yukning jo‘natilgani, turgan joyi, manzilga yetib kelganligihaqida xabar 
jo‘natish; 
-
Hizmatlar turi haqidagi axborot, boshqa ekspeditorlarning ish tartibi va 
tariflari hamda boshqa operativ axborotlar; 
-
Transport-ekspeditorlik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan savollar bo‘yicha 
maslahatlar; 
-
Bojxona rasmiyatchiligini bajarish; 
-
Yukni tashishni bajarganligi uchun kuzatuvchi bilan bo‘lgan hisobni 
amalga oshirish; 
-
Yuklarni tashish bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa hizmatlar. 
Ekspeditor tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlarhar tomonlama kengayapti. 
Ko‘pgina transport-ekspeditorlik firmalar yirik yuk terminallarga ega bo‘lib, tayyor 
mahsulotniomborda uzoq saqlashni amalga oshiryapti, ba’zi vaqtlarda esa 
mahsulotni sotib olyapti. 
Yuklarni terminalda tashishni tashkil etish va amalga oshirish terminal tashish 
hisoblanadi. Ular chet mamlakatlarda, asosan shaharlararo va xalqaro yo‘llarda 
yuklarni yetkazishda, yirik dengizportlarida, transport bog‘lamlarida, keyinchalik 
esag‘arbiy yevropa va shimoliy afrikaningyukni tashkil qiluvchi quruq yo‘lli 

---

713
rayonlarida paydo bo‘lgan. Terminal tashishlarnitashkil qiluvchilar rolini,transport-
ekspeditorlik firmalari yoki universal hamda maxsus terminallar va har xil usuldagi 
tashishlar 
uchun 
terminal 
komplekslarni 
ishlatadiganhar 
xil 
turdagi 
transportoperatorlari bajaradi. 
Universal terminallarning asosiy operasiyalari quyidagilar hisoblanadi: 

Transport-logistik servizlar bozorini marketing tadqiqot qilish; 

Mijozlar bilan shartnoma tuzish, tushgan xatlarni qabul qilish vako‘rib 
chiqish; 

Yuklarni yig‘ish va tarqatish; 

Qisqa muddatli saqlash; 

Konsolidasiya, navlash, komplektasiya qilish vayuklarga ishlov 
berishning boshqa operasiyalari; 

Terminalaro tashish va yukni oxirgi iste’molchiga yetkazish; 

Terminal 
serviz 
hizmatlarining 
axborot-kompyuter 
qo‘llab-
quvvatlanishi; 

Transport-logistik hizmatlar uchun hisoblar. 
Maxsus terminallar yuk turini aniqlash yoki turlarga ajratishoperasiyalarini, 
masalan, tez buziladigan narsalar, oziq – ovqatlar, qog‘ozlar va sh.O‘. Transport-
logistik 
serviz 
operasiyalarniamalga 
oshiradi. 
Maxsus 
yuk 
terminallari 
mijozningtashishga nisbatan bo‘lgan talablarini yaxshi anglashga, yuklarni saqlash 
va ishlov berishga, logistik menejmentning samaradorligi va serviz hizmatini 
ko‘tarish va logistik xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi. Eksport-import 
operasiyalardayuqorida sanab O‘tilgan barcha transportirovka turlariva transport 
serviz hizmatlarini ko‘rsatish bir butunlikni tashkil etadi vatashqi iqtisodiy faoliyatni 
amalga 
oshirishda 
material 
resurslar 
harakatlanishi 
jarayonidaboshtashkil 
etuvchisihisoblanadi. 
6.
Avtomobillarda xalqaro tashuvlarni boshqarish tizimi 
3.1. Xalqaro davlat va nodavlattashkilotlar 
Avtomobil transporti masalalari vadunyodagi avtomobilda xalqarotashuvlar 
bilandavlat va nodavlat tashkilotlari shug‘ullanadi. Davlat tashkilotlari tegishli 
xalqaro kelishuvlar yo‘li bilan, nodavlat tashkilotlar esamilliy assosiasiya , ittifoq, 
byuro va shunga O‘xshash kasbiy jihatlari bo‘yicha birlashadigan tashkilotlar qarori 
bo‘yicha barpo qilinadi.
Asosiy shart bo‘lib,nodavlat xalqaro tashkilotlar qabul qilgan masalalar davlat 
miqyosida qonuniy bo‘lishi hisoblanadi. Bunday nodavlat tashkilotlarningfaoliyati 
yaxshi yuritilishi uchun hukumat organlari tomonidan maxsus kafolatlijamg‘armalar 
tashkil etiladi yoki ularning faoliyati boshqa yo‘l bilan qo‘llab-quvvatlanadi. 
Nodavlat xalqaro tashkilotlar ko‘pincha davlatlaro uyushmalarda maslahat beruvchi 
organlar statusiga egadirlar, masalan, bmt ining komissiya va sovetlarida. 

---

714
O‘zbekiston 
Respublikasida 
xalqaro 
transport 
kommunikasiyalarini 
rivojlantirish masalalari bo‘yichadavlatlararo kelishuvlarni tayyorlash va ularda 
ishtirok etishavtoyo‘l kompleksi rahbari – bosh vazir O‘rinbosariga yuklatilgan. 
YO‘lovchilar va yuklarni avtomobilda xalqaro tashuvni rivojlantirish bo‘yicha 
davlatlararo kelishuvlarni tayyorlash va ularda ishtirok etish hamda davlat 
miqyosidaavtomobilda xalqaro tashishni rivojlantirish konsepsiyalarini ishlab 
chiqish O‘zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi zimmasiga yuklatilgan. 
3.2. Birlashgan millatlar tashkiloti (bmt) 
Xalqaro yo‘nalishda, mustaqil va suveren davlatlar chegaralarini kesib 
O‘tayotganyo‘lovchi tashish yoki ikki va undan ortiq mamlakatlarda tovar 
ayirboshlab 
yuk 
tashish 
avtomobillarining 
(yengil 
mashinalar 
va 
avtobuslar)harakatlanishi xalqaro kelishuvlarsiz mumkin emas. Mustaqil va suveren 
davlatlar chegaralaridan O‘tadigan transport oqimlari hamma vaqt ham bo‘lgan, 
shuning uchun bunday harakatlanishni boshqarib turish zarurligi paydo 
bo‘ldi,chunki har bitta davlat O‘z avtomobil yo‘llarini qurish, ekspluatasiya qilish va 
transport harakatlanishidahar xil qonun-qoidalarga ega. Hozirgi paytda yo‘lovchi va 
yuklarniavtomobilda xalqaro tashish quyidagi uchta konvensiyaga bo‘ysunadi: 
1926-yilda qabul qilingan “avtomobil transporti bo‘yicha xalqaro konvensiya” 
hozirgi vaqtda eskirgan va uning O‘rniga quyidagi hujjatlar kelgan: 
A) 
avtomobil yuk transporti bo‘yicha bmt konvensiyasi 1949-yilda jenevada 
qabul qilingan va “jeneva konvensiyasi”deb ataladi; 
B) avtomobil transporti bo‘yicha venakonvensiyasi 1968-yilda qayta ishlanib, 
qabul qilingan; 
Jeneva konvensiyasini 88 ta davlat imzolagan, shu jumladan O‘zbekiston 
Respublikasi va 30 dan ko‘p davlatlar vena konvensiyasining ishtirokchilari 
hisoblanadi.