2010
2011
2012
2013
2014
2015
ABŞ
1791294
1896269
2006239
2015130
2139564
2306553
B.Briyaniya
286124
298641
324302
299539
321805
296334
Yaponiya
456522
519501
418122
307916
305431
276164
Almaniya
211919
224729
266426
293584
297716
257812
Fransa
261390
254059
227617
242591
258405
220680
Koreya
106307
121289
143497
148884
164620
161605
İtaliya
149375
137963
121651
141781
170014
145893
Kanada
75462
82718
85393
86720
81906
73561
Rusiya
13,814
15,926
20,112
20,122
14,453
12,846
Ukrayna
2,183
2,204
2,041
2,596
1,392
1,134
Qazaxıstan
786
1,035
1,191
1,322
1,199
776
Litva
450
492
518
563
601
645
Latviya
327
396
447
471
517
531
Belarus
338
219
383
508
509
401
Estoniya
296
282
297
317
341
361
Azərbaycan
147
209
330
376
451
260
Özbəkistan
81
95
109
112
150
182
Gürcüstan
154
148
236
197
134
137
Türkmənistan
40
46
53
61
76
65
Moldova
56
62
70
72
65
59
Ermənistan
17
45
67
62
52
59
Tacikistan
18
21
25
27
31
28
Qırğızıstan
9
12
13
14
14
13
Mənbə:
https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=INSIND, 2019
Qeyd edilmiş üsul bazar haqqında o qədər də düzgün təsəvvür yaratmadığı üçün
bazarların ölçülməsi və müqayisəsi üçün daha effektiv metodlardan istifadə olunur.
Bunlara misal olaraq “sığorta sıxlığı” (insurance density) ilə “sığortanın nüfusetmə
faizi” (insurance penetration rate) metodlarını göstərə bilərik.
Ölkə ərazisində toplanmış məcmu sığorta mükafatlarının ölkə əhalisinin ümumi
sayına nisbəti ilə ölçülən göstərici “sığorta sıxlığı”dır. Başqa sözlə sığorta sıxlığını
“adam başına düşən ortalama sığorta haqqı” da adlandırmaq olar.
57
Aşağıdakı cədvəldən (Cədvəl 7) digər postsovet ölkələrinin sığorta bazarları ilə
müqayisə zamanı Azərbaycanın orta mövqedə qərarlaşdığını, həmçinin post-sovet
ölkələri arasında sığorta sıxlığına görə ən yüksək göstəricilərin Baltikyanı ölkələrə, ən
aşağı göstəricilərin isə Orta Asiya ölkələrinə məxsus olduğunu görə bilərik.
Lüksemburq sığorta sıxlığı göstəricisinə görə dünya üzrə ən yüksək göstəriciyə
malikdir.
Cədvəl 9: 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığorta sıxlığı
Ölkə
Adambaşına düşən orta
sığorta haqqı (Avro)
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Lüksemburq
47763
32297
41639
40089
45695
32992
İrlandiya
8616
8424
8555
8491
9807
9045
İsveçrə
5944
7013
6718
6950
6945
6562
ABŞ
4601
4833
5060
5001
5250
5543
Böyük Briyaniya
4299
4344
4678
4218
4486
4047
Fransa
3793
3679
3208
3425
3612
3126
İtaliya
2449
2244
1970
2288
2747
2356
Almaniya
...
...
2543
2738
2751
2284
Yaponiya
3428
3886
2952
2240
2270
2085
Hollandiya
2579
3065
2656
2637
2496
1910
Estoniya
222
212
224
240
259
275
Latviya
154
191
219
233
259
267
Litva
145
163
173
190
205
222
Rusiya
97
111
140
140
99
88
Qazaxıstan
48
62
70
77
69
44
Belarus
36
23
40
54
53
42
Gürcüstan
39
38
62
52
36
37
Azərbaycan
16
23
36
41
48
28
Ukrayna
48
48
45
61
31
25
Ermənistan
6
15
22
21
17
20
Moldova
16
17
20
20
18
17
Türkmənistan
8
9
10
12
14
12
Özbəkistan
3
3
4
4
5
6
Tacikistan
2
3
3
3
4
3
Qırğızıstan
2
2
2
2
2
2
Mənbə:
https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019
Ölkə üzrə yığılmış ümumi sığorta haqlarının ÜDM-dəki payı isə sığorta
fəaliyyətinin ölkənin ümumi iqtisadiyyatındakı əhəmiyyətini əks etdirən “sığortanın
58
nüfusetmə faizi”ni göstərir. Aşağıdakı cədvəldə 2010-2015-ci illər ərzində inkişaf etmiş
və postsovet ölkələrində sığortanın nüfusetmə faizi əks etdirilmişdir. Burada da
Lüksemburqun adının birinci gəldiyi halda, post-sovet ölkələri arasında Baltikyanı
ölkələrin yüksək inkişafı nəzərə çarpır. Sığortanın ölkəmizdəki nüfusetmə faizi
cədvəldə sonuncu olan Türkmənistanla müqayisədə 4 dəfə çox olsa da, bu göstərici
post-sovet ölkələri arasında lider olan Latviyadakından 2,5 dəfə aşağıdır.
Cədvəl 10: 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığortanın
nüfusetmə faizi
Ölkə
Sığortanın nüfuzetmə faizi
(ÜDM-dəki payı)
2010
2011
2012
2013
2014
2015
Lüksemburq
51,20%
31,32% 43,83%
39,62%
43,20%
36,90%
İrlandiya
20,14%
18,43% 19,85%
18,62%
19,88%
16,44%
Koreya
10,37%
10,85% 12,69%
12,29%
12,59%
12,61%
ABŞ
10,80%
11,03% 11,16%
10,72%
10,86%
11,11%
B.Briyaniya
12,50%
11,86% 12,65%
11,16%
10,85%
10,34%
Fransa
10,24%
9,22%
8,61%
8,82%
9,22%
9,37%
İsveçrə
9,01%
8,97%
9,09%
9,22%
9,06%
9,04%
İtaliya
7,82%
6,72%
6,50%
7,38%
8,82%
8,88%
Yaponiya
8,38%
8,83%
6,76%
6,40%
6,84%
6,80%
Almaniya
...
...
6,56%
6,69%
6,49%
6,27%
Latviya
1,83%
1,95%
2,05%
2,07%
2,19%
2,18%
Estoniya
2,01%
1,69%
1,65%
1,67%
1,71%
1,77%
Litva
1,60%
1,57%
1,55%
1,61%
1,65%
1,73%
Ukrayna
2,14%
1,75%
1,53%
1,96%
1,69%
1,50%
Rusiya
1,13%
1,11%
1,21%
1,27%
1,27%
1,27%
Gürcüstan
1,74%
1,32%
1,97%
1,75%
1,04%
1,13%
Moldova
1,27%
1,22%
1,23%
1,19%
1,07%
1,02%
Belarus
0,82%
0,80%
0,82%
1,02%
0,93%
0,94%
Azərbaycan
0,37%
0,42%
0,63%
0,70%
0,73%
0,81%
Qazaxıstan
0,70%
0,72%
0,78%
0,79%
0,68%
0,75%
Ermənistan
0,24%
0,59%
0,83%
0,76%
0,62%
0,62%
Tacikistan
0,44%
0,44%
0,44%
0,44%
0,44%
0,44%
Özbəkistan
0,28%
0,28%
0,30%
0,28%
0,30%
0,32%
Qırğızıstan
0,24%
0,25%
0,27%
0,27%
0,25%
0,25%
Türkmənistan
0,24%
0,20%
0,20%
0,20%
0,20%
0,20%
Mənbə:
https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019
Yuxarıdakı cədvəldə 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində
sığortanın nüfusetmə faizi əks etdirilmişdir. Burada da Lüksemburqun adının birinci
59
gəldiyi halda, post-sovet ölkələri arasında Baltikyanı ölkələrin yüksək inkişafı nəzərə
çarpır. Sığortanın ölkəmizdəki nüfusetmə faizi cədvəldə sonuncu olan Türkmənistanla
müqayisədə 4 dəfə çox olsa da, bu göstərici post-sovet ölkələri arasında lider olan
Latviyadakından 2,5 dəfə, dünya liderindən isə təxminən 35 dəfə aşağıdır.
Əlavə olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, hətta bu üç göstəricisi oxşar olan
bazarlarlarda belə sığorta təklifinə görə böyük fərqlər müşahidə edilə bilir. Belə ki, bəzi
sığorta bazarlarında əsas pay bir neçə şirkətin, və ya bir monopolist şirkətin əlində
cəmləşdiyi halda, digər sığorta bazarında bir-birilə güclü rəqabət aparan onlarla sığorta
şirkəti mövcud ola bilər. Bazar üzrə sığorta şirkətləri arasında rəqabət səviyyəsini
(təmərküzləşməni) ölçmək üçün bir sıra metodlardan istifadə edilir. Bunlar arasında ən
geniş yayılmış üsul isə Herfindahl indeksinin (Herfindahl-Hirschman Index və ya HHI)
müəyyən edilməsidir. Herfindahl indeksinin hesablanma qaydası:
Burada, s – sığorta şirkətinin bazardakı payı (faizlə), N isə bazarda fəaliyyət
gösərən sığorta şirkətlərinin sayıdır. (
https://www.investopedia.com/terms/h/hhi.asp, 2019)
Hesablanmış Herfindahl indeksi 1000-dən az olarsa bazarda yüksək rəqabət, 1000
– 1800 arasında olduğu halda orta səviyyəli rəqabət, 1800-dən artıq olarsa yüksək
təmərküzləşmə (əsas paya sahib 3-4 şirkət) müşahidə edilir.
(https://banker.az/sigorta-
bazarlarinin-muqayis%C9%-99si/, 2016)
Azərbaycanda Herfindahl İndeksi 2018-ci ildə 1800-ü ötərək 1827,2-ə çatmışdır,
bu isə artıq bazarda yüksək təmərküzləmənin hökm sürdüyünə işarədir. Məlumat üçün
bildirək ki, bu göstərici 2015-ci ildə 1344 (orta rəqabətli bazar), 2010-cu ildə isə 759
(yüksək rəqabətli bazar) olmuşdur. Daxili bazardakı rəqabətə nəzər saldığımıızda
27,43% bazar payı ilə PAŞA Həyat Sığortanın liderliyini görə bilərik. Bazar payı 5%-
dən yuxarı olan şirkətlərin sayı isə beşdir. Lakin mütəxəssislər təmərküzləşməni heç də
bazar üçün birmənalı olaraq neqtiv hal kimi qiymətləndirmirlər. Müqayisə üçün
bildirək ki, sığorta sektoru üzrə dünya lideri hesab edilən Amerika Birləşmiş Ştatlarında
60
HHİ göstəricisi 4350 təşkil edir. Burada bazarda lider mövqeyə malik şirkət 58% paya
sahib olduğu halda, payları 5%-dən yuxarı olan sadəcə 4 şirkət fəaliyyət göstərir.
(
https://www.statista.com/statistics/431580/leading-insurance-companies-usa-by-total-assets/, 2018)
Dostları ilə paylaş: |