“Azərbaycanın sığorta bazarında fəaliyyətin idarə olunmasının əsas problemləri” mövzusunda



Yüklə 0,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/45
tarix07.01.2024
ölçüsü0,65 Mb.
#205208
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   45
Haqverdiyev-Rakim-Z-lal

2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
ABŞ
 
1791294 
1896269 
2006239 
2015130 
2139564 
2306553 
B.Briyaniya
 
286124
 
298641 
324302 
299539 
321805 
296334 
Yaponiya
 
456522 
519501 
418122 
307916 
305431 
276164 
Almaniya
 
211919 
224729 
266426 
293584 
297716 
257812 
Fransa
 
261390 
254059 
227617 
242591 
258405 
220680 
Koreya
 
106307 
121289 
143497 
148884 
164620 
161605 
İtaliya
 
149375 
137963 
121651 
141781 
170014 
145893 
Kanada
 
75462 
82718 
85393 
86720 
81906 
73561 
Rusiya 
13,814 
15,926 
20,112 
20,122 
14,453 
12,846 
Ukrayna 
2,183 
2,204 
2,041 
2,596 
1,392 
1,134 
Qazaxıstan 
786 
1,035 
1,191 
1,322 
1,199 
776 
Litva 
450 
492 
518 
563 
601 
645 
Latviya 
327 
396 
447 
471 
517 
531 
Belarus 
338 
219 
383 
508 
509 
401 
Estoniya 
296 
282 
297 
317 
341 
361 
Azərbaycan 
147 
209 
330 
376 
451 
260 
Özbəkistan 
81 
95 
109 
112 
150 
182 
Gürcüstan 
154 
148 
236 
197 
134 
137 
Türkmənistan 
40 
46 
53 
61 
76 
65 
Moldova 
56 
62 
70 
72 
65 
59 
Ermənistan 
17 
45 
67 
62 
52 
59 
Tacikistan 
18 
21 
25 
27 
31 
28 
Qırğızıstan 

12 
13 
14 
14 
13 
 
Mənbə: 
https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=INSIND, 2019
 
 
Qeyd edilmiş üsul bazar haqqında o qədər də düzgün təsəvvür yaratmadığı üçün 
bazarların ölçülməsi və müqayisəsi üçün daha effektiv metodlardan istifadə olunur. 
Bunlara misal olaraq “sığorta sıxlığı” (insurance density) ilə “sığortanın nüfusetmə 
faizi” (insurance penetration rate) metodlarını göstərə bilərik. 
Ölkə ərazisində toplanmış məcmu sığorta mükafatlarının ölkə əhalisinin ümumi 
sayına nisbəti ilə ölçülən göstərici “sığorta sıxlığı”dır. Başqa sözlə sığorta sıxlığını 
“adam başına düşən ortalama sığorta haqqı” da adlandırmaq olar.


57 
Aşağıdakı cədvəldən (Cədvəl 7) digər postsovet ölkələrinin sığorta bazarları ilə 
müqayisə zamanı Azərbaycanın orta mövqedə qərarlaşdığını, həmçinin post-sovet 
ölkələri arasında sığorta sıxlığına görə ən yüksək göstəricilərin Baltikyanı ölkələrə, ən 
aşağı göstəricilərin isə Orta Asiya ölkələrinə məxsus olduğunu görə bilərik. 
Lüksemburq sığorta sıxlığı göstəricisinə görə dünya üzrə ən yüksək göstəriciyə 
malikdir. 
 
Cədvəl 9: 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığorta sıxlığı 
Ölkə 
Adambaşına düşən orta
sığorta haqqı (Avro) 

2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
Lüksemburq
 
47763 
32297 
41639 
40089 
45695 
32992 
İrlandiya
 
8616 
8424 
8555 
8491 
9807 
9045 
İsveçrə
 
5944 
7013 
6718 
6950 
6945 
6562 
ABŞ
 
4601 
4833 
5060 
5001 
5250 
5543 
Böyük Briyaniya
 
4299 
4344 
4678 
4218 
4486 
4047 
Fransa
 
3793 
3679 
3208 
3425 
3612 
3126 
İtaliya
 
2449 
2244 
1970 
2288 
2747 
2356 
Almaniya
 
... 
... 
2543 
2738 
2751 
2284 
Yaponiya
 
3428 
3886 
2952 
2240 
2270 
2085 
Hollandiya
 
2579 
3065 
2656 
2637 
2496 
1910 
Estoniya 
222 
212 
224 
240 
259 
275 
Latviya 
154 
191 
219 
233 
259 
267 
Litva 
145 
163 
173 
190 
205 
222 
Rusiya 
97 
111 
140 
140 
99 
88 
Qazaxıstan 
48 
62 
70 
77 
69 
44 
Belarus 
36 
23 
40 
54 
53 
42 
Gürcüstan 
39 
38 
62 
52 
36 
37 
Azərbaycan 
16 
23 
36 
41 
48 
28 
Ukrayna 
48 
48 
45 
61 
31 
25 
Ermənistan 

15 
22 
21 
17 
20 
Moldova 
16 
17 
20 
20 
18 
17 
Türkmənistan 


10 
12 
14 
12 
Özbəkistan 






Tacikistan 






Qırğızıstan 






Mənbə: 
https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019 
 
Ölkə üzrə yığılmış ümumi sığorta haqlarının ÜDM-dəki payı isə sığorta 
fəaliyyətinin ölkənin ümumi iqtisadiyyatındakı əhəmiyyətini əks etdirən “sığortanın 


58 
nüfusetmə faizi”ni göstərir. Aşağıdakı cədvəldə 2010-2015-ci illər ərzində inkişaf etmiş 
və postsovet ölkələrində sığortanın nüfusetmə faizi əks etdirilmişdir. Burada da 
Lüksemburqun adının birinci gəldiyi halda, post-sovet ölkələri arasında Baltikyanı 
ölkələrin yüksək inkişafı nəzərə çarpır. Sığortanın ölkəmizdəki nüfusetmə faizi 
cədvəldə sonuncu olan Türkmənistanla müqayisədə 4 dəfə çox olsa da, bu göstərici 
post-sovet ölkələri arasında lider olan Latviyadakından 2,5 dəfə aşağıdır.
 
Cədvəl 10: 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığortanın 
nüfusetmə faizi 
Ölkə 
Sığortanın nüfuzetmə faizi
(ÜDM-dəki payı) 
2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
Lüksemburq 
51,20% 
31,32% 43,83% 
39,62% 
43,20% 
36,90% 
İrlandiya 
20,14% 
18,43% 19,85% 
18,62% 
19,88% 
16,44% 
Koreya 
10,37% 
10,85% 12,69% 
12,29% 
12,59% 
12,61% 
ABŞ 
10,80% 
11,03% 11,16% 
10,72% 
10,86% 
11,11% 
B.Briyaniya 
12,50% 
11,86% 12,65% 
11,16% 
10,85% 
10,34% 
Fransa 
10,24% 
9,22% 
8,61% 
8,82% 
9,22% 
9,37% 
İsveçrə 
9,01% 
8,97% 
9,09% 
9,22% 
9,06% 
9,04% 
İtaliya 
7,82% 
6,72% 
6,50% 
7,38% 
8,82% 
8,88% 
Yaponiya 
8,38% 
8,83% 
6,76% 
6,40% 
6,84% 
6,80% 
Almaniya 
... 
... 
6,56% 
6,69% 
6,49% 
6,27% 
Latviya 
1,83% 
1,95% 
2,05% 
2,07% 
2,19% 
2,18% 
Estoniya 
2,01% 
1,69% 
1,65% 
1,67% 
1,71% 
1,77% 
Litva 
1,60% 
1,57% 
1,55% 
1,61% 
1,65% 
1,73% 
Ukrayna 
2,14% 
1,75% 
1,53% 
1,96% 
1,69% 
1,50% 
Rusiya 
1,13% 
1,11% 
1,21% 
1,27% 
1,27% 
1,27% 
Gürcüstan 
1,74% 
1,32% 
1,97% 
1,75% 
1,04% 
1,13% 
Moldova 
1,27% 
1,22% 
1,23% 
1,19% 
1,07% 
1,02% 
Belarus 
0,82% 
0,80% 
0,82% 
1,02% 
0,93% 
0,94% 
Azərbaycan 
0,37% 
0,42% 
0,63% 
0,70% 
0,73% 
0,81% 
Qazaxıstan 
0,70% 
0,72% 
0,78% 
0,79% 
0,68% 
0,75% 
Ermənistan 
0,24% 
0,59% 
0,83% 
0,76% 
0,62% 
0,62% 
Tacikistan 
0,44% 
0,44% 
0,44% 
0,44% 
0,44% 
0,44% 
Özbəkistan 
0,28% 
0,28% 
0,30% 
0,28% 
0,30% 
0,32% 
Qırğızıstan 
0,24% 
0,25% 
0,27% 
0,27% 
0,25% 
0,25% 
Türkmənistan 
0,24% 
0,20% 
0,20% 
0,20% 
0,20% 
0,20% 
Mənbə: 
https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019 
 
Yuxarıdakı cədvəldə 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində 
sığortanın nüfusetmə faizi əks etdirilmişdir. Burada da Lüksemburqun adının birinci 


59 
gəldiyi halda, post-sovet ölkələri arasında Baltikyanı ölkələrin yüksək inkişafı nəzərə 
çarpır. Sığortanın ölkəmizdəki nüfusetmə faizi cədvəldə sonuncu olan Türkmənistanla 
müqayisədə 4 dəfə çox olsa da, bu göstərici post-sovet ölkələri arasında lider olan 
Latviyadakından 2,5 dəfə, dünya liderindən isə təxminən 35 dəfə aşağıdır.
Əlavə olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, hətta bu üç göstəricisi oxşar olan 
bazarlarlarda belə sığorta təklifinə görə böyük fərqlər müşahidə edilə bilir. Belə ki, bəzi 
sığorta bazarlarında əsas pay bir neçə şirkətin, və ya bir monopolist şirkətin əlində 
cəmləşdiyi halda, digər sığorta bazarında bir-birilə güclü rəqabət aparan onlarla sığorta 
şirkəti mövcud ola bilər. Bazar üzrə sığorta şirkətləri arasında rəqabət səviyyəsini 
(təmərküzləşməni) ölçmək üçün bir sıra metodlardan istifadə edilir. Bunlar arasında ən 
geniş yayılmış üsul isə Herfindahl indeksinin (Herfindahl-Hirschman Index və ya HHI) 
müəyyən edilməsidir. Herfindahl indeksinin hesablanma qaydası: 
 
Burada, s – sığorta şirkətinin bazardakı payı (faizlə), N isə bazarda fəaliyyət 
gösərən sığorta şirkətlərinin sayıdır. (
https://www.investopedia.com/terms/h/hhi.asp, 2019) 
Hesablanmış Herfindahl indeksi 1000-dən az olarsa bazarda yüksək rəqabət, 1000 
– 1800 arasında olduğu halda orta səviyyəli rəqabət, 1800-dən artıq olarsa yüksək 
təmərküzləşmə (əsas paya sahib 3-4 şirkət) müşahidə edilir. 
(https://banker.az/sigorta-
bazarlarinin-muqayis%C9%-99si/, 2016)
Azərbaycanda Herfindahl İndeksi 2018-ci ildə 1800-ü ötərək 1827,2-ə çatmışdır, 
bu isə artıq bazarda yüksək təmərküzləmənin hökm sürdüyünə işarədir. Məlumat üçün 
bildirək ki, bu göstərici 2015-ci ildə 1344 (orta rəqabətli bazar), 2010-cu ildə isə 759 
(yüksək rəqabətli bazar) olmuşdur. Daxili bazardakı rəqabətə nəzər saldığımıızda 
27,43% bazar payı ilə PAŞA Həyat Sığortanın liderliyini görə bilərik. Bazar payı 5%-
dən yuxarı olan şirkətlərin sayı isə beşdir. Lakin mütəxəssislər təmərküzləşməni heç də 
bazar üçün birmənalı olaraq neqtiv hal kimi qiymətləndirmirlər. Müqayisə üçün 
bildirək ki, sığorta sektoru üzrə dünya lideri hesab edilən Amerika Birləşmiş Ştatlarında 


60 
HHİ göstəricisi 4350 təşkil edir. Burada bazarda lider mövqeyə malik şirkət 58% paya 
sahib olduğu halda, payları 5%-dən yuxarı olan sadəcə 4 şirkət fəaliyyət göstərir. 
(
https://www.statista.com/statistics/431580/leading-insurance-companies-usa-by-total-assets/, 2018)

Yüklə 0,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin