“Azərbaycanın sığorta bazarında fəaliyyətin idarə olunmasının əsas problemləri” mövzusunda
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mənbə: https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019
|
2010
2011 2012 2013 2014 2015 ABŞ 1791294 1896269 2006239 2015130 2139564 2306553 B.Briyaniya 286124 298641 324302 299539 321805 296334 Yaponiya 456522 519501 418122 307916 305431 276164 Almaniya 211919 224729 266426 293584 297716 257812 Fransa 261390 254059 227617 242591 258405 220680 Koreya 106307 121289 143497 148884 164620 161605 İtaliya 149375 137963 121651 141781 170014 145893 Kanada 75462 82718 85393 86720 81906 73561 Rusiya 13,814 15,926 20,112 20,122 14,453 12,846 Ukrayna 2,183 2,204 2,041 2,596 1,392 1,134 Qazaxıstan 786 1,035 1,191 1,322 1,199 776 Litva 450 492 518 563 601 645 Latviya 327 396 447 471 517 531 Belarus 338 219 383 508 509 401 Estoniya 296 282 297 317 341 361 Azərbaycan 147 209 330 376 451 260 Özbəkistan 81 95 109 112 150 182 Gürcüstan 154 148 236 197 134 137 Türkmənistan 40 46 53 61 76 65 Moldova 56 62 70 72 65 59 Ermənistan 17 45 67 62 52 59 Tacikistan 18 21 25 27 31 28 Qırğızıstan 9 12 13 14 14 13 Mənbə: https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=INSIND, 2019 Qeyd edilmiş üsul bazar haqqında o qədər də düzgün təsəvvür yaratmadığı üçün bazarların ölçülməsi və müqayisəsi üçün daha effektiv metodlardan istifadə olunur. Bunlara misal olaraq “sığorta sıxlığı” (insurance density) ilə “sığortanın nüfusetmə faizi” (insurance penetration rate) metodlarını göstərə bilərik. Ölkə ərazisində toplanmış məcmu sığorta mükafatlarının ölkə əhalisinin ümumi sayına nisbəti ilə ölçülən göstərici “sığorta sıxlığı”dır. Başqa sözlə sığorta sıxlığını “adam başına düşən ortalama sığorta haqqı” da adlandırmaq olar. 57 Aşağıdakı cədvəldən (Cədvəl 7) digər postsovet ölkələrinin sığorta bazarları ilə müqayisə zamanı Azərbaycanın orta mövqedə qərarlaşdığını, həmçinin post-sovet ölkələri arasında sığorta sıxlığına görə ən yüksək göstəricilərin Baltikyanı ölkələrə, ən aşağı göstəricilərin isə Orta Asiya ölkələrinə məxsus olduğunu görə bilərik. Lüksemburq sığorta sıxlığı göstəricisinə görə dünya üzrə ən yüksək göstəriciyə malikdir. Cədvəl 9: 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığorta sıxlığı Ölkə Adambaşına düşən orta sığorta haqqı (Avro) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Lüksemburq 47763 32297 41639 40089 45695 32992 İrlandiya 8616 8424 8555 8491 9807 9045 İsveçrə 5944 7013 6718 6950 6945 6562 ABŞ 4601 4833 5060 5001 5250 5543 Böyük Briyaniya 4299 4344 4678 4218 4486 4047 Fransa 3793 3679 3208 3425 3612 3126 İtaliya 2449 2244 1970 2288 2747 2356 Almaniya ... ... 2543 2738 2751 2284 Yaponiya 3428 3886 2952 2240 2270 2085 Hollandiya 2579 3065 2656 2637 2496 1910 Estoniya 222 212 224 240 259 275 Latviya 154 191 219 233 259 267 Litva 145 163 173 190 205 222 Rusiya 97 111 140 140 99 88 Qazaxıstan 48 62 70 77 69 44 Belarus 36 23 40 54 53 42 Gürcüstan 39 38 62 52 36 37 Azərbaycan 16 23 36 41 48 28 Ukrayna 48 48 45 61 31 25 Ermənistan 6 15 22 21 17 20 Moldova 16 17 20 20 18 17 Türkmənistan 8 9 10 12 14 12 Özbəkistan 3 3 4 4 5 6 Tacikistan 2 3 3 3 4 3 Qırğızıstan 2 2 2 2 2 2 Mənbə: https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019 Ölkə üzrə yığılmış ümumi sığorta haqlarının ÜDM-dəki payı isə sığorta fəaliyyətinin ölkənin ümumi iqtisadiyyatındakı əhəmiyyətini əks etdirən “sığortanın 58 nüfusetmə faizi”ni göstərir. Aşağıdakı cədvəldə 2010-2015-ci illər ərzində inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığortanın nüfusetmə faizi əks etdirilmişdir. Burada da Lüksemburqun adının birinci gəldiyi halda, post-sovet ölkələri arasında Baltikyanı ölkələrin yüksək inkişafı nəzərə çarpır. Sığortanın ölkəmizdəki nüfusetmə faizi cədvəldə sonuncu olan Türkmənistanla müqayisədə 4 dəfə çox olsa da, bu göstərici post-sovet ölkələri arasında lider olan Latviyadakından 2,5 dəfə aşağıdır. Cədvəl 10: 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığortanın nüfusetmə faizi Ölkə Sığortanın nüfuzetmə faizi (ÜDM-dəki payı) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Lüksemburq 51,20% 31,32% 43,83% 39,62% 43,20% 36,90% İrlandiya 20,14% 18,43% 19,85% 18,62% 19,88% 16,44% Koreya 10,37% 10,85% 12,69% 12,29% 12,59% 12,61% ABŞ 10,80% 11,03% 11,16% 10,72% 10,86% 11,11% B.Briyaniya 12,50% 11,86% 12,65% 11,16% 10,85% 10,34% Fransa 10,24% 9,22% 8,61% 8,82% 9,22% 9,37% İsveçrə 9,01% 8,97% 9,09% 9,22% 9,06% 9,04% İtaliya 7,82% 6,72% 6,50% 7,38% 8,82% 8,88% Yaponiya 8,38% 8,83% 6,76% 6,40% 6,84% 6,80% Almaniya ... ... 6,56% 6,69% 6,49% 6,27% Latviya 1,83% 1,95% 2,05% 2,07% 2,19% 2,18% Estoniya 2,01% 1,69% 1,65% 1,67% 1,71% 1,77% Litva 1,60% 1,57% 1,55% 1,61% 1,65% 1,73% Ukrayna 2,14% 1,75% 1,53% 1,96% 1,69% 1,50% Rusiya 1,13% 1,11% 1,21% 1,27% 1,27% 1,27% Gürcüstan 1,74% 1,32% 1,97% 1,75% 1,04% 1,13% Moldova 1,27% 1,22% 1,23% 1,19% 1,07% 1,02% Belarus 0,82% 0,80% 0,82% 1,02% 0,93% 0,94% Azərbaycan 0,37% 0,42% 0,63% 0,70% 0,73% 0,81% Qazaxıstan 0,70% 0,72% 0,78% 0,79% 0,68% 0,75% Ermənistan 0,24% 0,59% 0,83% 0,76% 0,62% 0,62% Tacikistan 0,44% 0,44% 0,44% 0,44% 0,44% 0,44% Özbəkistan 0,28% 0,28% 0,30% 0,28% 0,30% 0,32% Qırğızıstan 0,24% 0,25% 0,27% 0,27% 0,25% 0,25% Türkmənistan 0,24% 0,20% 0,20% 0,20% 0,20% 0,20% Mənbə: https://www.oecd.org/daf/fin/insurance/globalinsurancemarkettrends.htm, 2019 Yuxarıdakı cədvəldə 2010-2015-ci illər üzrə inkişaf etmiş və postsovet ölkələrində sığortanın nüfusetmə faizi əks etdirilmişdir. Burada da Lüksemburqun adının birinci 59 gəldiyi halda, post-sovet ölkələri arasında Baltikyanı ölkələrin yüksək inkişafı nəzərə çarpır. Sığortanın ölkəmizdəki nüfusetmə faizi cədvəldə sonuncu olan Türkmənistanla müqayisədə 4 dəfə çox olsa da, bu göstərici post-sovet ölkələri arasında lider olan Latviyadakından 2,5 dəfə, dünya liderindən isə təxminən 35 dəfə aşağıdır. Əlavə olaraq onu da qeyd etmək lazımdır ki, hətta bu üç göstəricisi oxşar olan bazarlarlarda belə sığorta təklifinə görə böyük fərqlər müşahidə edilə bilir. Belə ki, bəzi sığorta bazarlarında əsas pay bir neçə şirkətin, və ya bir monopolist şirkətin əlində cəmləşdiyi halda, digər sığorta bazarında bir-birilə güclü rəqabət aparan onlarla sığorta şirkəti mövcud ola bilər. Bazar üzrə sığorta şirkətləri arasında rəqabət səviyyəsini (təmərküzləşməni) ölçmək üçün bir sıra metodlardan istifadə edilir. Bunlar arasında ən geniş yayılmış üsul isə Herfindahl indeksinin (Herfindahl-Hirschman Index və ya HHI) müəyyən edilməsidir. Herfindahl indeksinin hesablanma qaydası: Burada, s – sığorta şirkətinin bazardakı payı (faizlə), N isə bazarda fəaliyyət gösərən sığorta şirkətlərinin sayıdır. ( https://www.investopedia.com/terms/h/hhi.asp, 2019) Hesablanmış Herfindahl indeksi 1000-dən az olarsa bazarda yüksək rəqabət, 1000 – 1800 arasında olduğu halda orta səviyyəli rəqabət, 1800-dən artıq olarsa yüksək təmərküzləşmə (əsas paya sahib 3-4 şirkət) müşahidə edilir. (https://banker.az/sigorta- bazarlarinin-muqayis%C9%-99si/, 2016) Azərbaycanda Herfindahl İndeksi 2018-ci ildə 1800-ü ötərək 1827,2-ə çatmışdır, bu isə artıq bazarda yüksək təmərküzləmənin hökm sürdüyünə işarədir. Məlumat üçün bildirək ki, bu göstərici 2015-ci ildə 1344 (orta rəqabətli bazar), 2010-cu ildə isə 759 (yüksək rəqabətli bazar) olmuşdur. Daxili bazardakı rəqabətə nəzər saldığımıızda 27,43% bazar payı ilə PAŞA Həyat Sığortanın liderliyini görə bilərik. Bazar payı 5%- dən yuxarı olan şirkətlərin sayı isə beşdir. Lakin mütəxəssislər təmərküzləşməni heç də bazar üçün birmənalı olaraq neqtiv hal kimi qiymətləndirmirlər. Müqayisə üçün bildirək ki, sığorta sektoru üzrə dünya lideri hesab edilən Amerika Birləşmiş Ştatlarında 60 HHİ göstəricisi 4350 təşkil edir. Burada bazarda lider mövqeyə malik şirkət 58% paya sahib olduğu halda, payları 5%-dən yuxarı olan sadəcə 4 şirkət fəaliyyət göstərir. ( https://www.statista.com/statistics/431580/leading-insurance-companies-usa-by-total-assets/, 2018) Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|