Odam va uning salomatligi 8 B. Aminov, T. Tilavov, O. Mavlonov
Yüklə 3,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Shartli reflekslar.
Shartli refleks- larning markazi bosh miya katta yarim- sharlari po‘stlog‘ida joylashgan. Bu reflekslar bola tug‘ilgan vaqtda bo‘l- maydi, ular odamning hayoti davomida hosil bo‘ladi. Shartli reflekslarning nerv yo‘llari ham bola tug‘ilgan vaqtda bo‘lmay, keyinchalik tarbiya, bilim olish, hunar o‘rganish va boshqa hayotiy tajribalar asosida hosil bo‘ladi. Shartli reflekslar shartsiz reflekslar asosida hosil bo‘ladi. Shartli refleks hosil bo‘lishi uchun oldin shartli ta’sirlovchi, uning ketidan shartsiz ta’sirlovchi ta’sir etishi kerak. Masalan, itda so‘lak ajralishiga shartli refleks hosil qilish uchun oldin shartli ta’sirlovchi sifatida elektr lampasi yoqilib yoki qo‘ng‘iroq chalinib, uning ketidan shartsiz ta’sirlovchi sifatida ovqat beriladi. Bu tajriba bir necha marta takrorlanishi natijasida miyaning ovqatlanish markazi bilan ko‘rish yoki eshitish markazi o‘rtasida vaqtincha bog‘lanish hosil bo‘ladi (69- rasm). Natijada elektr lampasi yonishi yoki qo‘ng‘iroq chalinishi bilanoq (ovqat berilmasa ham), itda so‘lak ajrala boshlaydi, ya’ni lampa yorug‘iga yoki qo‘ng‘iroq tovushiga so‘lak ajratuvchi shartli refleks hosil bo‘ladi. Bunda elektr lampa yorug‘ligi bosh miya po‘stlog‘idagi ko‘rish markazini qo‘zg‘atadi. Ushbu qo‘zg‘alish esa, vaqtincha bog‘lanish orqali miya po‘stlog‘idagi ovqatlanish markazini qo‘zg‘atadi. Bu markazning qo‘zg‘alishi esa, uzunchoq miyadagi po‘stloqosti ovqatlanish markazini qo‘zg‘atadi va uning nerv tolasi orqali so‘lak bezlari ishini kuchaytirishi natijasida so‘lak ajrala boshlaydi. Rasmda yorug‘lik ta’sirida oldin miya po‘stlog‘idagi ko‘rish markazining qo‘zg‘alishi, undagi qo‘zg‘alish vaqtincha bog‘lanish orqali po‘stloqning ovqatlanish markaziga, undan esa uzunchoq miyadagi 69- rasm. Itda elektr lampasi yorug‘ligida ovqatlanish shartli refleksi hosil bo‘lishi (I—II—III—IV); bu refleksning qo‘n- g‘iroq ta’sirida tashqi tormozlanishi (V). 116 po‘stloqosti markaziga tarqalishi va nihoyat, so‘lak bezlariga o‘tib, so‘lak ajralishi strelka bilan ko‘rsatilgan. Ma’lumki, shartli refleks hosil bo‘lgan vaqtda itga yoki odamga to‘satdan boshqa bir kuchli qo‘shimcha yot ta’sir ko‘rsatilsa, uning bosh miyadagi nerv markazida kuchli qo‘zg‘alish yuzaga keladi. Bu esa induksiya qonuni asosida bajariladigan refleks markazining ishini tormozlaydi va refleks vaqtincha to‘xtab qoladi. Shuningdek, rasmda elektr lampa yorug‘ligi ta’sirida itda so‘lak ajralishining shartli refleksi, kuchli qo‘shimcha yot qitiqlagich sifatida qo‘ng‘iroq tovushi ta’sir etishi natijasida eshitish marka- zining qo‘zg‘alishi, shartli refleks markazlari tormozlanganligi va so‘lak ajralishi to‘xtab qolganligini ko‘rish mumkin. Yüklə 3,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|