|
XI BAP. BIOSFERA HAQQlNDA TALIYMATekologiya. jumanov m.a (2)
XI BAP. BIOSFERA HAQQlNDA TALIYMAT
Tayantsh sozler: Biosfera, noosfera, biosfera shegaralari,
almosfera, gidrosfera, litosfera, V I Vernadskiy miynetleri, tiri
zat, biokos zat, biogen birikpeler, zat ham enerfiya aylamsi,
gcoximiyahq ciklleri, biologiyaliq aylams, fotosintez, xemosintez,
energetikaliq funkciya, koncentraciya - toplamw, oksidleniw ham
likleniw, destruksiya funkciyasi.
Tabiyat ham insan arasmdagi qatnaslardin rawajlaniwi,
tabiyat ham omn tiirli jonelisindegi ilimlerdin kelip shigiwina alip
keldi.
Tabiyatti izertlewshi Franciyaliq ahm J.B.Lamark XIX
asirdin basmda birinshi marte «Biosfera» atamasm qollandi.
Avstraliyaliq geolog alim E.Zyuss bolsa 1875-jih «Biosfera»
terminin ilimge kiritedi.
Jer juzinin sheksiz maydamnda tirishilik, tiri organizmlerdin
tabiyiy jagdaylarga tasir etiw teoriyasi XIX asir aqm XX asir
baslannda
birinshi
marte
rus
topiraqtaniwshi
alimi
V.V.Dokuchaev tarepinen ortaga taslanadi. 01 oz teoriyasm
osimlik ham haywanlardin topiraq payda boliw jagdayina tasirin
liyreniw boymsha tiykarlaydi.
XX asir baslannda rus akademigi V.I.Vernadskiy geoximiya,
biogeoximiya ham radiogeologiya izcrtlcwlcri tiykarmda biosfera
taliymatin jaratadi.
Vladimir Ivanovich Vernadskiy kushli q&bilct iyesi bolip,
ozine belgili bolgan ilimnin rawajlaniwin 10 jillap aldinan kore
bilgen. Omn jumislari XX Asirdin bizinshi yariminda joqari
bahalandi, yagmy ekosistema koncepciyasi payda bolgannan
keyin 30-jillarda aq ol insan tarepinen jaqm keleshekte yadro
energiyasi zapaslarmin hamde kosmostin ozlestiriliwin aldinan
aytip bergen. 01 mineralogiya, geoximiya, biogeoximiya,
radiologiya panlerin jaqsi bilgen.
V.I.Vernadskiy miynetinin shini bolip, 1926-jilda «Jerdin
biosfera
Dostları ilə paylaş: |
|
|