7 ma’ruza: litosferani muhofaza qilish reja: Litosfera va tuproq tushunchasi

7 - ma’ruza: LITOSFERANI MUHOFAZA QILISH


Reja:
1. Litosfera va tuproq tushunchasi.
2. Tuproqning ekologik tizimdagi va inson hayotidagi o‘rni va
ahamiyati.
3. Tuproq resurlari va ularga ekologik omillarni ta’siri va unda
bo‘ladigan o‘zgarishlar.
4. Tuproqni unumdorligini va boshqa hususiyatlarini qayta tiklash
Tayanch iboralar: , balans, kimyoviy, bakterologik, radioaktiv, mexanik, litosfera, relef, gumus, eroziya, deflyasiya, irrigatsiya, sho‘rlanish.
Litosfera – grek tilida «tosh o‘ram» ma’nosini anglatadi. Erning qattiq holatdagi tosh o‘ramning qalinligi okean tubida 5-7 km, quruqlikdagi 30-40 km va tog‘li o‘lkalarda 70-80 km gacha boradi, u cho‘kindi, metamorfik va magmatik tog‘ jinslaridan tashkil topgan. Er sathida, asosan, cho‘kindi tog‘ jinslaril tarqalgan bo‘lib, ularning qalinligi 20 km gacha, okean tublarida esa bir necha yuz metrga etadi. CHo‘kindilar ostida 10-40 km qalinlikdagi granit qobig‘i joylashgan bo‘ladi, okean tubida ular uchramaydi. Granit va okean cho‘kindilari qobig‘i joylashgandir. Uning qalinligi okean tubida 5-7 km va quruqlikda 20-30 km ga boradi.
Erning tosh o‘rami sathining tashqi tuzilishiga rel’ef deyiladi. Sayeramizning atigi 149 mln km² quriqlik maydoni bo‘lib, shundan 19 mln km² yoki 13%i dehqonchilikda va 20%i yaylovlar o‘rnida ishlatiladi(Jadval 1). Dunyo aholisi jon boshiga 0,4 gektar dehqonchilik qiladigan er to‘g‘ri keladi. Er tekis, namlik etarli bo‘lgan gil, tog‘ jinslaridan tashkil topgan bo‘lsa, u erda o‘simlik, hashoratlar va sikroorganik qoldiq chiqindilarga boyib, tuproq qatlamining hosil bo‘lishi tezlashadi.
1- jadval
Sayyoramizning er zahiralari (fondi)

№