7 ma’ruza: litosferani muhofaza qilish reja: Litosfera va tuproq tushunchasi

4. Gidrotexnik tadbirlar. Bu qiyalik erlarda suv tezligini tartibga soluvchi gidrotexnik qurilma va inshootlarni barpo etishga qaratilgan tadbirlar bo‘lib, o‘z ichiga suv oqimini yunaltiruvchi dambalar, mustahkam koplamali sharsharalar, selxonalar, zinapoyasimon ariqlar qurish, sug‘orish tarmoqlarini kattiq qoplamalar bilan qoplash, beton ariqlar, quvurlar, turli plastik shlanglardan foy­dalanish, nishabligi yukori(>10°) bo‘lgan qiyaliklarda ekinlar uchun terrasalar barpo etish kabi usullarni o‘z ichiga oladi. Bu guruhdagi chora-tadbirlar asosan suv eroziyasining oldini olishda ko‘prok qo‘llaniladi. Erlarni sho‘rlanishdan himoyalashda qo‘yidagilarga amal qilish zarur: sho‘r sizot suvlarini er yuzasiga me’yoridan ortiqcha yaqinlashuviga yo‘l qo‘ymaslik, sizot suvlarni oqib chiqib ketishi uchun vertikal va gorizontal zovur (drenaj)lar barpo etish va ularning yaxshi ishlashini ta’minlash ortiqcha sho‘rlangan suvlar bilan ekinlarni sug‘ormaslik erlarni vaqtida sho‘rini yuvish, ekin turini tug‘ri tanlash. Tuproqlarni ifloslanishdan himoyalash erlarni muxofazalashga qaratilgan chora-tadbirlar orasida muhim o‘rinlardan birini egallaydi. Tuproqlarni mineral o‘g‘itlar ta’sirida ifloslanishini oldini olish uchun mineral o‘g‘itlarni tuproq iqlim sharoitlari va ekinning hususiyatlaridan kelib chiqib ko‘llash zarur, ya’ni qhitning yillik miqdorini, bir martalik solish me’yorini hamda muddatini ilmiy asosda to‘g‘ri belgilash va unga amal qilish lozim.
Nazorat savollari:
1. Litosferaning biosferadagi ahamiyati.
2. «Tuproq» tushunchasini ayting.
3. Tuproq qatlamini ekotizimdagi va inson xayotidagi o‘rni va axamiyati
nimadan iborat?
4.Ekologik omillar ta’sirida tuproq qatlamidagi o‘zgarishlar nimadan iborat?
5.Tuproq unumdorligini tushuntiring?
6. Tuproq eroziyasi nima?
7. Tuprok qatlami qanday tiklanadi?
8. Tuproq sho‘rlanishi sabablarini ayting?
9. Tuproqni muhofaza qilish tadbirlari.