‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Vakolat
Vakolat
Boshqaruvning bir
M a s ’uliyat
------- ►
m aromda borishi
ta ’minlavdi.
7.9-chizma. Vakolat va mas'uliyat nisbatlari.
Vakolatning ham chegarasi boMadi. Aks holda vakolat 
huquqini olgan lavozim egasi, m as’liyatsiz boMsa, m ansabiga xos 
boMmagan qarorlam i qabul qilmasligi kerak, ularga vakolat berilsa 
«do‘ppisini desa boshini olib» keladi. Shu sababli: V akolat — bu 
korxona resurslaridan foydalanish va kishilarni boshqarish b o ‘yicha 
biror lavozim dagi shaxsga ch ek lan g an shart bilan berilgan huquqdir.
K orxona m iqyosida bu cheklovlar m ansabga oid qoidalar, 
qoMlanmalar, turli boshqarish bo‘gMnlarining funksiyalari va 
vazifalari to ‘g ‘risidagi nizom bilan belgilanadi va qonunlashtiriladi. 
U lar og‘zaki yoki y ozm a tarzda xodim larga yetkaziladi. 0 ‘rnatilgan 
cheklovlar doirasidan chiqqan shaxs o ‘z vakolatini oshirib yuborgan 
boMadi. B oshqarish b o ‘gMni yuqorilashib borgani sari vakolat 
chegarasi ham m uayyan darajada kengayib boradi. Ammo bu degani 
yuqori rahbarlarning vakolati cheksiz degani emas. Ularning vakolati 
ham cheklangan boMadi.
R ahbarga q o ‘yiladigan muhim talablardan biri — kundalik 
m ayda-chuyda ishlar bilan band boMib qolmasdan, strategik.
124

---

shuningdek, korxona faoliyati uchun katta aham iyatga ega boMgan, 
y a ’ni rahbardan boshqa hech kim hal eta olm aydigan m asalalarga 
diqqat-e’tiborini qaratishdir. Rahbar «bajarish qiyin emas, balki 
o ‘ylab topish qiyin» degan rus naqlini yodda tutishi kerak. Bu xususda 
rus olimi P .M .K erjensev bunday degan edi: «Agar rahbar har xil 
mayda-chuyda ishlar bilan o ‘ralashib qolib, ularga o ‘z vaqtini sarflasa, 
bu juda xunuk ish boMadi... Tashkilotchining qoidasi ishni boshqalarga 
topshirish, o ‘zi esa shu ishning bajarilishi ustidan rahbarlik va nazorat 
qilishi kerak»1.
Darhaqiqat, 
korxonadagi 
m avjud 
va 
paydo boMadigan 
muam molaming barchasini faqat bitta rahbam ing o ‘zi yechishga 
qodir emas. Yumushlaming ko‘pligi, rahbar vaqtining etishmasligi, 
muam molaming turli-tumanligi tufayli ulam i bajarish uchun m alakali 
shaxslar qarorlarining zarurligi kabilar lavozim li shaxslarga vakolat 
berish zaruriyatini tu g‘diradi.
V ak o latlarn i uzatish deganda rahbar tomonidan biror-bir 
kishiga vakolat va javobgarlikning yuklatilishi tushuniladi. A g ar 
rahbar qancha ustalik yoki mahorat bilan vakolatni taqsim lasa, 
shunchalik u yaxshi ishlaydi deyish m umkin.
Vakolatlarni uzatish bu:
• muammoni maqsadli vazifa k o ‘rinishiga aylantirib va uni hal 
etishni xodimlarga topshirish;
• qo‘yilgan vazifani hal etishda faqatgina yetarli darajada malaka va 
bilimga ega boMgan xodimlarga vakolatni berish;
• vazifalardan kelib chiqqan holda xodim ning majburiyatlarini 
aniqlash;
• xodim lam ing ishini tizimli nazorat qilib borish.
Boshqaruv vakolatlarini uzatish zaruriyati:
1. Ishlab chiqarish miqyosining o ‘sishi.
2. Yakka boshqaruv imkoniyatining y o ‘qligi.
3. Boshqaruv vakolatlarini tarkibiy qism larga ajratish zarurligi.
4. Yuqoridan pastga qarab qoM ostidagilarga vakolatlarni taqsimlash.
Vakolatlarni uzatish hisobiga rahbar, bir tomondan jo riy