O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
Boshqariladigan valyuta nazariyasi
Bu nazariya 1929-1933-yillardagi xalqaro iqtisodiy krizis davrida, 
davlatning iqtisodiyotga aralashmasligi tarafdorlarining nazariyalariga 
qarshi holatda vujudga keldi. Bunda valyuta davlat tomnidan tartibga 
solinish nazariyasi ilgari surilgan. Bu ikki yo‗nalishda mavjud bo‗lgan.

---

312 
Birinchi yo‗nalish – suriladigan paritet yoki boshqariladigan 
standart nazariyasi. Bu nazariya I.Fisher va J.M. Keyns tomonidan 
yaratilgan. I.Fisherning fikricha, pul birligini oltin pariteti asosida 
boshqarish pulning to‗lovga qobiliyatini barqarorlashtiradi. Keyns esa 
egiluvchan paritet tarafdori bo‗lgan. U milliy valyuta kursini tushirib 
bahoga ta‘sir o‗tkazish va shu orqali eksportni, mamlakatdagi ishlab 
chiqarish va bandlikni yaxshilash, shuningdek, tashqi bozor uchun 
kurashni taklif qilgan. 
Ikkinchi yo‗nalish – muvozanat yoki neytral valyuta kursi 
nazariyasi, bunda to‗lovga qobiliyatlilik pariteti o‗rniga milliy 
iqtisodiyot uchun mos neytral valyuta kursini o‗rnatish ilgari surilgan.
Yetakchi valyutalar nazariyasi 
Bu nazariyaning asoschilari amerikalik iqtisodchilar J.Vilyams, A. 
Xansen, ingliz iqtisodchilari R.Xoutri, F.Grexem va boshqalar 
hisoblanadi. Bu nazariyaning mohiyati quyidagilarni E‘tirof etadi: 
Valyutalarni yetakchi (dollar va funt sterling), qattiq (boshqa 
rivojlangan mamlakatlar valyutalari: Yaponiya iyeni, Shveytsariya 
franki 
va 
boshqalar) 
va 
yumshoq, 
ya‘ni xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarda aktiv bo‗lmagan valyutalarga bo‗linishi lozimligi. 
Dollarning oltinga qaraganda yetakchi roldaligi 
1)
Barcha mamlakatlarning valyuta siyosatida dollarga tayanishi va 
uni rezerv valyutaligini mamlakatning milliy manfaatiga teskari bo‗lgan 
taqdirda ham qo‗llab-quvvatlashi zarurligi. 
Bretton-Vuds tizimi inqirozi dollarning yetakchiligiga bir oz bo‗lsa 
ham putur yetkazdi. Shuningdek, AQSh valyutasi ham boshqa valyutalar 
singari barqaror emasligi o‗z tasdig‗ini topdi.