Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish
19
Pleyotropiya
Genlarning ko‘p tomonlama ta’siri
pleyotropiya
deyiladi.Genlarning pleyotrop ta’siri
biokimyoviy tabiatga ega: bitta gen nazorati ostida hosil bo‘ladigan bitta oqsil –
ferment
nafaqat bitta belgining yuzaga chiqishiga, shuningdek, boshqa turli
xil belgi va xususiyatlarga
ham ta’sir etib, ularda o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Genlarning pleyotrop ta’siri birinchi
marta G. Mendel tomonidan aniqlangan, bunda u to‘q qizil gulli o‘simliklarning barg qo‘ltig‘ida
qizil dog‘larni, urug‘ po‘sti esa kulrang yoki qo‘ng‘ir rangda bo‘lishini kuzatgan. Bunday
belgilarning rivojlanishi bitta irsiy omil (gen) ta’sirida amalga oshadi.
Tovuqlarda masalan,
jingalak patli zotlar uchraydi. Bunday pat tovuq tanasiga yopishib turmaydi, ko‘pincha sinib
ketadi. Bu bilan tovuq tanasidan tashqi muhitga ko‘p
issiqlik tarqaladi, ovqat hazm qilish,
yurak-tomir faoliyatining ishi buziladi. Bular esa tovuqning nasl qoldirish xususiyatiga va
hayotchanligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ba’zi bir genlarning pleyotrop ta’sirida
organizmdagi
turli organlarning rivojlanishida katta o‘zgarishlar ro‘y beradi, natijada ular nobud bo‘ladi.
Bunday genlar
letal
, ya’ni
halokatga olib keluvchi
genlar deb ataladi. Masalan: sichqonlarda
jun rangining sariq va qora bo‘lishi bir juft allel genlarga (A-a) bog‘liq.
Bu gen retsessiv
gomozigotali (aa) holatda bo‘lsa, sichqon junining Rangi qora bo‘ladi. Juni sariq rangda bo‘lgan
sichqonlar doimo geterozigota (Aa) holatda bo‘ladi. Sariq sichqonlar orasida dominant
gomozigotali (AA) formalari butunlay uchramaydi. Buning sababi junning sariqliligini ta’min
etuvchi gen dominant gomozigotali holatida organizmning nobud bo‘lishiga olib keladi.
1. Sichqonlarda jun rangining sariq(A) va qora(a) bo‘lishi bir juft allel genlarga bog‘liq.
Geterozigota sichqonlar o`zaro chatishtirilsa, F1 da qanday genotipik
va fenotipik nisbat
kuzatiladi?
Yechish:
P
x
Gam. A a
A a
F
1
AA Aa Aa aa
Tajribada sariq,genotipli ( Aa) o ta-ona sichqonlar o‘zaro chatishtirilgan. Ularning avlodida sariq
va qora rangli sichqonlar hosil bo‘ldi. Lekin ularning miqdoriy nisbati odatdagicha 3:1 emas,
balki 2:1 holatida bo‘ldi. Buning sababi dominant gomozigotali (AA) sichqonlar embrional
rivojlanish davridayoq nobud bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: