‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

konstruksiyalarida uchraydigan nuqsonlami aniqlashda foydalaniladi. Xoli
effektining mohiyati shundan iboratki, agar yarimo‘tkazgich materialdan
tayyorlangan to‘g‘ri to‘rtburchakli plastinkani kuchlanganlik vektoriga tik
ravishda magnit maydoniga joylashtirib, uning ikki qarama-qarshi qirralari
yo‘nalishida tok o ‘tkazilsa, uning qolgan ikki qirrasida magnit maydoni
kuchlanganligiga proporsional ravishda EYuK hosil boMadi. Elektr
*R adiatsion usullar haqida to ‘laroq m a’lum otni O.V. Lujin, A.B. Zlochevskiy l.A .G o rb u n o v , 
V.A. V o lo x o v larn in g « О б следован и е и и сп ы т а н и е соор у ж ен и й » k ito b id an o lish in g iz 
m um kin. М .: 1987-y.
5 .
1 2 -ra sm . N uqson (d e f e k t) u stid a
m a g n it m a yd o n i h o sil b o 'lish sx e m a si
72

---

signallarining o‘zgarishiga 
qarab, detalda nuqson 
bor-yo‘qligi aniqlanadi 
Induksion usuldan 
foydalanib, metall de- 
tallardagi yoriqlar, pay- 
vand choklardagi chala 
joylar, keraksiz qo'shil- 
malar aniqlanadi. Bunda 
t e k s h i r i l a y o t g a n
magnitlangan metalldagi 
sochilish 
maydonini 
aniqlash masalasi, o'zga- 
ruvchan tokda ishlay­
digan o'zakli g‘altakdan 
foydalanish orqali hal 
etiladi. G'altak elektr-
b)
d)
5.13-rasm. Magnitometrik asboblar:
a )q o p la m a q a lin lig in i o 'lc h a y d ig a n I T P
— 
1
a sb o b i;
b ) kuchlanish v a yo riq la rn i o'lch aydigan I N T
— М 2 asbobi;
d ) a rm a tu ra p a r a m e trla rin i o 'lch a yd ig a n IP A
asbobi.
magnit yo'liga o'matiladi. Nuqson topilganda oqimda yuz beradigan sochilish 
EYuK uyg'otadi, uni kuchaytirib, tovush signallariga o'zgartiriladi yoki 
o'ziyozar ostsillograflaiga uzatiladi.
Pandermotor usuli o'lchanayotgan magnit maydoni bilan asbobning 
magnit maydoni orasidagi bog'lanishga asoslanadi. Bu usul temiryo‘1 
nuqsonlarini aniqlashda keng qo'llaniladi.
Magnit usuli ferromagnit asosga ega bo'lgan magnitsiz yopma 
(qoplama)ning qalinligini aniqlashda yoki asos bilan yopmaning magnitoviy 
xossalari keskin farq qilgan hollarda qo'llaniladi. Qo'yilgan masalani hal 
etish uchun doimiy magnitli va elektromagnitli asboblardan foydalaniladi. 
Magnit usullari yordamida materiali ferromagnit bo'lgan konstruksiya 
elementlaridagi kuchlanish holatini ham aniqlasa bo'ladi.
Kuchlanishlarni aniqlashda magnitoviy belgilar usuli ham qulay 
usullardan sanaladi. Elementga uning deformatsiyalanishidan oldin tashqi 
magnit maydoni orqali ma’lum masofada belgi (metka)lar qo'yib chiqiladi. 
Element deformatsiyalanganida belgilar orasidagi masofalar o'zgaradi. Masofa 
o'zgarishiga qarab deformatsiyaga va o'z navbatida, kuchlanishga baho beriladi.
Temirbeton konstruksiyalarida himoya qatlamining qalinligi va armatura 
diametrini magnit usulida oson va qulay aniqlanadi.
Magnit kuchi ta’siriga asoslangan asboblardan yana bir toifasi 
magnitometrik asboblar guruhini tashkil etadi (5-13 rasm). Bu toifadagi 
asboblar metalldagi yoriqlarni, metallami zanglashdan asrovchi qoplamalar 
va betonning himoya qatlami qalinligini, armaturaning joylashuvini va,
73

---