Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci «Sənaye sahələrinin proses və aparatları»

Adsorbsiya – desorbsiya prosesləri
. Qazları, buxarların və ya mayelərin 
qarışıqlarından tələb olunan ( paylanan) komponentin səthi aktiv bərk 
maddələrin səthində udularaq ayrılması prosesləri ilə xarakterizə olunur. 
Adsorbsiya zamanı komponent qaz (buxar) yaxud maye fazadan bərk fazaya 
keçir. Adsorbsiya prosesinin əksinə gedən prosesə desorbsiya deyilir. 
Desorbsiya zamanı ayrılan komponent bərk fazadan qaz (buxar) yaxud maye 
fazaya keçmiş olur.
1.
Kristallaşma prosesi.
Doymuş məhlullarda həll olan maddənin tərkibində 
olan həlledicini buxarlandıraraq kristallaşma prosesi deyilir. Proses 

---

nəticəsində komponent maye fazadan bərk fazaya keçir, kristallaşma və 
əzaçılıq sənayesində tətbiq olunur. 
2.
Qurutma prosesi
. Nəm halda bərk maddələri qurutmaq üçün sənayedə 
tətbiq olunur. Bu zaman nəm maye fazadan buxar fazaya keçir. Göründüyü kimi 
maddələr mübadiləsi ilə gedən proseslər qarıçıq halda olan məhlulları ayırmaq 
üçün tətbiq olunurlar və onların normal gedişini təmin etmək mümkündür. Ona 
görə də maddələr mübadiləsi iki fazanın iştirakı ilə aparılır. Bir fazadan digər 
fazaya keçən komponentə paylanan komponent və fazadan fazaya yaxaud cüzi 
miqdarada keçən komponentə daşıyıcı deyilir. Maddələr mübadiləsi prosesləri əks 
axınlı aparatda aparıldığından anlar difuziyya prosesləri adlanır. Maddələr 
mübadiləsi prosesləri o vaxtadək gedirlər ki, sistemdə trazlıq halı yaransın. Bu 
proseslərdə tarazlığın yaranmasını aşağıdakı kimi izah etmək olur. 
Fərz edək ki, M maddəsi əvvəlcə qaz G fazasında idi L maye fazası ilə 
görüşdükdə proses başlanır və M komponenti G fazasından L fazasına keçir G
L. Başlanğıcda M komponentinin G qaz fazasında qatılığı yüksək olduğundan 
keçid yalnız G → L -ə doğru istiqamətdə olacaq və müddət keçdikdən sonra M 
komponentinin L fazadakı qatılığı artacaq, əks istiqamətdə keçid ( G L)
başlanacaqdır. Bu zaman M komponentinin fazalardakı qatılıqlarınadan asılı olaraq 
G L-ə doğru istiqamətdə keçid getdikcə zəifləyəcək, yenidən L fazadan G – 
yə doğru istiqamətdə keçid getdikcə sürətlənəcək. Nəhayət elə an yaranacaqdır 
həmin anda hər iki istiqamətdə keçidin sürəti bərabərləşəcək, nəticədə vahid 
zamanda ( 
𝜏 = 1 𝑠𝑎𝑛 
) bir fazadan digər fazaya keçən M komponentinin miqdarı 
sabit qalacaqdır və və bu hala prosesin tarazlıq halı deyilir. Buna uyğun gələn 
parametrlərə tarazlıq kəmiyyətləri deyilir. 
P
*
- tarazlıq təzyiqi; MPa ; 
t
*
-tarazlıq temperaturu;
0
S ; 
y
*
və 
𝑥
*
paylanan komponentin qaz (buxar) və maye fazadakı tarazlıq 
qatılıqlarıdır. 
Maddələr mübadiləsi proseslərinin getmə sürəti fazaların görüşmə səthindən
və prosesdə yaranan hərəkətverici qüvvədən asılıdır. Bu hərəkətverici qüvvə və 
görüşmə səthi nə qədər yüksək olarsa, proses bir o qədər sürətlə gedər. 
Maddələr mübadiləsi proseslərinin hərəkətverici qüvvəsi paylanan 
komponentlərin fazalardakı qatılıqlar fərqindən ibarətdir. Komponentin fazadan 
fazaya keçmə istiqaməti aşağıdakı kimi izah edilir. Paylanan komponent həmişə 
qatılığı tarazlıq qatılığından yüksək olan fazadan, qatılığı tarazlıq qatılığından 
aşağı olan fazaya keçmiş olur.