Odam genetikasi

reaksiya nor-
masi
bilan chegaralangan. Belgining reaksiya normasi - bu m a’lum 
genotipga ega belgining o ‘zgarish imkoniyatlarining chegarasidir. 
Taraqqiyotning m a iu m vaqtlarida modifikatsion о ‘zgaruvchanlik ro‘y 
bermasligi ham mumkin. Modifikatsion о ‘zgaruvchanlik hosil qilish 
qobiliyatiga ko ‘ra belgilar muhitga nisbatan turg‘un va o ‘zgaruvchan
111

---

xillarga b o iin ad i. Har bir bclgining fenotipda namoyon b o iish i bir 
tomondan gen faoliyatiga, ikkinchi tomondan organizm yashayotgan 
m uhit omillariga bog‘liq b o ia d i.
0 ‘zgaruvchanlik ham sifat, ham miqdor belgilarga taalluqlidir. Si- 
fat belgilarning o ‘zgarishi bir yoki ikki genga b o g i i q . Uning fenotip­
da nam oyon b o ‘lish darajasiga tashqi muhit omillarining ta’siri juda 
kam b o ‘ladi.
Odamlardagi sifat belgilariga misol qilib qon guruhlari, ko ‘z ran­
gi, qosh shakli va h.k.lami olish mumkin. Miqdor belgilarining rivoj- 
lanishi esa bir tom ondan genlar faoliyatiga, ikkinchi tomondan tashqi 
muhit omillariga bog‘liqdir. Odam gavdasining hajmi, bo ‘ychanligi 
miqdor belgilar sanaladi. H ar qanday belgi genotip orqali belgilanadi. 
Lekin genning belgiga k o ‘rsatgan ta ’sir etish darajasi muhitga bog‘liq 
b o ia d i. Chunonchi odamning aql-idroki, fe’l-atvori, qobiliyati bir to­
mondan irsiyatga, ikkinchi tomondan tashqi muhitga bog‘liqdir.
Odamlaming psixologik va psixofiziologik jihatdan turli-tumanligi 
shakllanishida genetik va muhit o ‘zgarishlarining o ‘zaro ta’siri mu- 
him aham iyat kasb etadi. Odamni psixofiziologik jihatdan o ‘rganish 
psixologiya va fiziologiya fanlarining vazifasiga kiradi.
Modifikatsion o ‘zgaruvchanlikni tavsiflash uchun statistik ko‘r- 
satkichlar: belgining o ‘rtacha arifmetik ifodalanishi, variatsiya koef­
fitsienti, dispersiyasi hamda variatsiya egri chizig‘ini aniqlash talab 
etadi. 0 ‘rganilayotgan obyektning umumiy tavsifidan tashqari belgi­
ning o ‘zgarishi ham baholanishi lozim.