Iqtisodiyot asoslari

 
Bosiq
inflyatsiya paytida narxlar sekin (bir yilda 10 foizdan kam) 
o‘sadilar. Pulning qiymati saqlanadi. Nominal narxlarda kontraktlar imzo-
lashda tavakkal – xavf yo‘q. 
Yo‘rg‘alovchi
inflyatsiyada Narxlar yiliga 20 foizdan 200 foizga 
o‘sadi. Kontraktlarning ko‘pchiligini narxlarning o‘sishi yoki chet el val-
yutasi (masalan, AQSh dollari)ga bog‘laydilar. Pul tezlik bilan tovarlarga 
moddiylashtiriladilar va endi odatdagi foiz stavkalari bo‘yicha qarz beril-
maydi. 
Giperinflyatsiyada
muomaladagi pul miqdori va narxlar astronomik 
sur’atlar bilan o‘sadilar. Jamiyatning eng ta’minlangan tabaqalarining ham 
farovonligiga putur yetadi. Narxlar va ish haqi o‘rtasidagi farq fojeaviy tus 
oladi. Inflyatsiyaning bosiq inflyatsiyadan giperinflyatsiyaga o‘sib o‘tishi 

---

120 
majburiy tarzda sodir bo‘ladigan, ya’ni qochib qutilib bo‘lmaydigan jarayon 
emas. Giperinflyatsiya kamdan-kam uchraydigan hodisa, lekin bu gapni 
yo‘rg‘alovchi inflyatsiya haqida aytib bo‘lmaydi. U xuddi uzoq vaqt davom 
etadigan ishsizlik davrlariga o‘xshab hatto sanoatni rivojlangan mamlakatlar 
(Fransiya, Italiya, Buyuk Britaniya)da ham vaqti-vaqti bilan ro‘y berib tura-
di. Davlatning aralashuvi (pul, fiskal siyosati) inflyatsiyani Iqtisodiy jihat-
dan yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan chegaralarda ushlab turishga imkon be-
radi. 
Inflyatsiyaning quyidagi sabablari ma’lum: 
1. Davlat ma’lum bir muddatga kutilayotgan daromad va xarajatlarni 
taxminan belgilaydi. Davlat byudjetining xarajatlari uning daromadlaridan 
oshib ketsa, byudjet tanqisligi yuzaga keladi. Davlat o‘z xarajatlarini qoplay 
olmaydi va zo‘R berib pul bosib chiqara boshlaydi, bu esa qog‘oz pul-
larning oltinga nisbatan qiymatsizlanishga olib keladi, unga esa narxlarning 
oshishi va real ish haqi (ishchi olgan nomanal ish haqiga sotib olish mumkin 
bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori)ning pasayishi yo‘ldosh bo‘lib keladi. 
2. Ishlab chiqarish hajmlarining qisqarishi, ya’ni ishlab chiqarishning 
pasayishi sodir bo‘ladi. Bu pasayish iqtisodiyotidagi ikki hodisa stagnatsiya 
– bir vaqtning o‘zida ishsizlik va inflyatsiyaning o‘sishi, ishlab chiqarish-
dagi turg‘unlik, stagflyatsiya – iqtisodiyotning ishlab chiqarish, savdodagi 
turg‘unlik hamda bir vaqtning o‘zida inflyatsiya jarayonining rivojlanishi 
mavjud bo‘lgan holati bilan birga keladi. 
3. Talab taklifdan oshib ketganda
.
Bu bozorning tovarlar bilan 
to‘yinganida va pul mablag‘larining oshiqchaligida yuzaga keladi. Talab va 
taklif qonuniga muvofiq narxlar o‘sadi, bu esa inflyatsiyaga olib keladi. 
4. Ishlab chiqarish xarajatlari – mahsulotni tayyorlashga sarflanadigan 
yirik va moddiylashgan mehnatga – xom-ashyo, material va yoqilg‘iga 
ketgan xarajatlar yig‘indisi o‘sganda. 
5. Tovar massasi bilan qoplanmagan pul emissiyasi. 
6. Davlat byudjeti tanqisligi. 
7. 
Iqtisodiyotning 
harbiylashuvi, 
ishlab 
chiqarishni 
harbiy 
mahsulotlarga aylantirish. Chunki u o‘zi bilan byudjetning xarajatlarini 
o‘sishi, moddiy resurslarining qo‘shimcha sarflarini va demak, ularni 
iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish sohasidan olib qo‘yilishi, mudofaa 
sanoati band bo‘lganlar tomonidan iste’mol talabining oshirilishini olib ke-
ladi. 
8. Tugallanmagan ishlab chiqarishning ta’siri ham xuddi shunday. 
9. Korxonalarning monopoliyasi. 
10. Soliqqa tortish mexanizmi (foydaga solinadigan soliq oshganida 
ishlab chiqarish hajmlarining pasayishi tendensiyalari paydo bo‘ladi). 

---

121 
Inflyatsiyani
o‘lchash mumkin. Buning uchun baholarning o‘zgarish da-
rajasini o‘lchash zarur. Bu maqsadda narxlarning o‘zgarish foizlarini 
ko‘rsatuvchi