Iqtisodiyot asoslari

Pul-kredit tizimi.
Bozor xo‘jaligi subyektlari orasida muhim o‘rinni 
egallaydi. U pul bozorlarining rivojlanishini boshqarib boradi, kapitalni 
shakllantiradi va unga iqtisodiyotning bir sektoridan ikkinchisiga oqib 
o‘tishini tashkil qiladi, investitsiya iqlimi (muhiti)ni yaratadi va uning 
qanday bo‘lishini belgilaydi, pul-kredit muomalasida va to‘lov aylanmasida 
o‘yin qoidalarini belgilaydi. 
Kredit-bank tizimining tuzilmasi quyidagilarning yig‘indisidan iborat: 

ular orqali moliyalashtirish amalga oshiriladigan institutlar va bozor-
lar; 

ular amalga oshiriladigan shakllar; 

kredit tizimi ichidagi ayrim xususiy bozorlarning miqdoriy roli; 

ular yordamida kredit bozorlarining vazifalari va bozorlardagi o‘yin 
qoidalari belgilanadigan reglamentatsiyalar. 
Kredit tizimining institutlari: 

pul va kreditlarning oqib o‘tishini (moliyaviy institutlar) amalga oshi-
radilar; 

tartibga solish va nazorat yordamida (tartibga soluvchi institutlar) pul 
bozorlarini ishlashi va rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadilar; 

o‘yin qoidalariga rioya qilinishini ta’minlaydilar (tartibga soluvchi in-
stitutlar). 
Kredit tizimining vazifalari: 
1. Pul-xo‘jalik faoliyatini–kredit institutlari amalga oshiradilar. 
2. Tartibga soluvchi faoliyat – uni Markaziy bank va uning nazorat 
bo‘yicha idoralari amalga oshiradilar. 
3. Tartibga soluvchi vazifalar – ularni Markaziy bank, Moliya vazirligi 
amalga oshiradilar. 
Kredit-pul tizimida banklar 
Banklar – kredit muassasalarining asosiy guruhini tashkil etuvchi va pul 
mablag‘larining akkumulyatsiya qilinishi, kreditlar berilishi, pul hisob-
kitoblarining muomalaning kredit vositalari emissiyasini turli xildagi qimmat-
baho qog‘ozlarning va hokazolarning chiqarilishini amalga oshirish vazifalarini 
bajaruvchi alohida iqtisodiy institutlardir. 

---

125 
Bajaradigan vazifalari va amallarining xarakteriga qarab banklar 
quyidagicha tasniflanadi: 

markaziy emissiya; 

tijorat depozit; 

investitsiya; 

jamg‘arma; 

maxsus maqsadlarga mo‘ljallangan. 
Banklar to‘lov tizimining asosiy o‘rtalik (oraliq) halqasi sifatida chiqib, 
bunday sifatda iqtisodiy faollikning har xil turlarini namoyon etadilar. 
To‘lovlar tizimi:
to‘lov aylanmasining asosiy shakllarini nazarda tutadi. To‘lov 
aylanmasi esa quyidagilardan tashkil topadi: 

naqd pullar; 

naqd bo‘lmagan pullar; 

yarim naqd pullar. 
Banklar
kredit institutlari va to‘lovlar tizimining xizmat ko‘rsatuvchi 
asosiy subyektlari sifatida: 

vaqtincha bo‘Sh bo‘lgan pullarni akkumulyatsiya qiladilar; 

kredit beradilar; 

kredit pullarini yaratadilar; 

qimmatbaho qog‘ozlarni emissiya qiladilar. 
Kredit-bank tizimining pul xo‘jalik vazifalari tuzilmasiga muvofiq tijorat 
banklarining asosiy amallari quyidagilardir: