Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

1.
Iste’mol sarflaridagi o‘zgarishlar.
Narx darajasining o‘zgarishiga bog‘liq 
bo‘lmagan holda, narxdan tashqari bir yoki bir nechta omillar ta’sirida 
iste’molchilar xaridi hajmida o‘zgarish ro‘y berishi mumkin. Bu iste’molchi 
farovonligi, iste’molchining kutishi, iste’molchining qarzlari va soliqlarning 
o‘zgarishi natijasi hisoblanadi. 
Iste’molchining farovonligi uning moliyaviy aktivlarga (aksiya va 
obligatsiya) hamda uy va yer kabi ko‘chmas mulklarga egaligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Ular real qiymatining keskin kamayishi tovar xarid qilish hajmining kamayishiga 
olib keladi. Iste’mol sarflarining qisqarishi natijasida yalpi talab kamayadi. 
Aksincha, moddiy va moliyaviy boyliklar real qiymatining oshishi natijasida, 
narxlarning mavjud darajasida iste’mol sarflari o‘sadi. Bunga aksiya kursining 
keskin oshishi, hatto narxlar darajasi o‘zgarmay qolganda iste’molchi 
farovonligining o‘sishiga olib kelishini misol qilib keltirish mumkin. Uy va yer 
real qiymatining keskin kamayishi narx umumiy darajasining o‘zgarishiga bog‘liq 
bo‘lmagan holda iste’molchi farovonligining pasayishiga olib keladi. 
Iste’molchining 
kutishi.
Iste’mol 
sarflari 
hajmidagi 
o‘zgarish, 
iste’molchining narxlar va daromadlar darajasidagi kelajakdagi o‘zgarishlarni 
oldindan bilishiga bog‘liq. Masalan, agar iste’molchi kelajakda o‘zining real 
daromadi ko‘payadi, deb hisoblasa, u joriy daromadlarining ko‘proq qismini 
sarflashga tayyor bo‘ladi. Natijada bu davrda iste’mol sarflari ko‘payadi, 
jamg‘arish esa kamayadi va yalpi talab ortadi. Aksincha, agar iste’molchi 
kelajakda o‘zining real daromadlari kamayadi deb hisoblasa, ularning iste’mol 
1
O‘zbеkiston Rеspublikasi Davlat Statistika qo‘mitasi ma'lumotlari asosida 

---

443 
sarflari va demak, yalpi talabi qisqaradi. Xuddi shunday tarzda inflyatsiyaning 
kutilishi bugungi yalpi talabni oshiradi. Chunki iste’molchilar narxlar oshgunga 
qadar tovarlarni xarid qilib qolishga harakat qiladi. Aksincha, yaqin kelajakda 
narxlar pasayishining kutilishi, bugungi iste’mol miqdorining kamayishiga olib 
keladi.