Qayta tiklanuvchi energiya manbalari

8.1-jadval. Mol va qushlarning turli tirik massasi
Ko‘rsatkichlar 
Sutli sigirlar 
(454 kg) 
Qushlar 
(2,3 kg) 
Cho‘chqalar 
(45,5 kg) 
Chiqindi mahsulot, kg/bosh/sutka 
55 
0,3 
3,5 
Biogaz chiqishi, m
3
/bosh/sutka 
1,62 
0,02 
0,32 
 

---

165 
8.2-jadvalda keltirilgan biogaz fizik xususiyatlari undan foydalanish 
imkoniyatlari to‘g‘risida mulohaza yuritishni ko‘rsatadi.
Hajmiy yonish issiqligi, alangalangan temperaturasi va uning geteraviy qiymati 
metan CH
4
miqdoriga qarab aniqlanadi, chunki kam miqdordagi H
2
vodorod va 
serovodorod H
2
S CH
4
ko‘rsatkichiga deyarli ta’sir ko‘rsatmaydi. 
Yonilg‘i sifatida biogaz muvaffaqiyatli qo‘llanilmoqda. Uni past bosimli 
qizitish qurilmalari gorelkasida, suv qizitish qozonlarida, gaz manbasida, absorbsion 
xolodilnik qurilmasida, infra qizil nurlatgichda va avtotraktor dvigatellarida ishlatish-
yoqish mumkin. Anaerobli achitish qurilmalarida biogaz ishlab chiqarishga 
qo‘shimcha o‘g‘itlar olinishi an’anaviy mollardan olinadiganiga nisbatan sifatli, 
azotga va fosforga boy bo‘lishini tajriba natijalari ko‘rsatadi hamda ular 
zararsizlantirilishi va hisobsiz bo‘lishi aniqlangan. 
8.2-jadval. Biogazni fizikaviy xususiyatlari 
Ko‘rsatkichlar 
Komponentlar 
Aralashma 
60% 
CH
4 
CO
2 
H
2
H
2
S 
40% CO
2
Hajmiy qismi 
55-70 
27-44 
1 
3 
100 
Hajmiy yonig‘i issiqligi, Dj/m
3
35,8 
- 
20,8 
22,8 
21,5 
Alangalanish temperaturasi, 
0
S 
650-
750 
- 
585 
- 
650-750 
Nominal zichlik, g/l 
0,72 
1,48 
0,09 
1,54 
1,2 
Qattiq zirhlash, g/l 
102 
408 
31 
349 
320 
Hayvonlar chiqindi mahsulotining o‘g‘it xususiyati yaxshilanishi uni maxsus 
biogaz qurilmasida achitish hisobiga amalga oshib, bor-yo‘g‘i 3% azot yo‘qotiladi. 
Amalda chiqindi mahsulot yig‘ilgan holda o‘g‘itga aylantirilsa uning 40-50% azot 
miqdori yo‘qotiladi. 1 ga erga o‘g‘it normasi 1-63 t tashkil etadi. 
Ekin dalalari bu o‘g‘itlar bilan ta’minlanganda qishloq xo‘jaligi xosildorligi 
40-80 % ga oshadi va xayvonlarning gelmintlar bilan zararlanishi yo‘qotiladi. 

---

166 
Bunday gelmintlar bilan zararlangan hayvonlarda yem-hashak yeyishi 11% ko‘payib, 
og‘irligi 10-15% kamayadi va h.k., masalan, sigirlarda sut sog‘ishi 3% ga pasayishi 
kuzatilgan. Biogaz qurilmalar sanitariya holatini yaxshilash funksiyasiga ham ega.
Hozirda jahon mamlakatlarida ko‘plab chiqindi mahsulotlarini biogazga 
aylantirib beruvchi tajriba sanoat qurilmalari ishlab chiqilgan va qurilgan. 
O‘zbekistonda bunday qurilmalar keng tarmoqlangan, bir necha tajriba-sanoat 
namunalari katta qoramolchilik xo‘jaliklarida ishlatilayotir. 
Amalda qo‘llanilayotgan BioGEQlarining RFda o‘zlashtirilgan va ishlab 
chiqarilayotganlarining texnik xarakteristikasi 13.3-jadvalda keltirilgan. Bu 
qurilmalarda mahsulot sifatida nafaqat 13.1-jadvaldagilar, balki kichik mollar, otlar, 
tuyalar, yirtqich hayvonlar, o‘simlik qoldiqlari, daraxt barglari, makkajo‘xori 
poyalari, somon, qattiq chiqindilari ham ishlatilishi mumkin.