― pul va banklar
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xalqaro Valyuta Fondi ―Bretton Woods‖ shartnomasiga kora davlatlar
to‘lov balansidagi muamolarni yechishga yordam berish va qatiy o‘rnatilgan davlatlar o‘rtasidagi foiz siyosatini belgilashga yordam berish maqsadida tuzilgan. 1971 yilda Bretton Woods ning qatiy o‘rnatilgan almashinuv kursi tugatilgandan keyin XVF yangi qonunlarni qabul qildi. XVF ga azo mamlakatlar bir birlari uchun malumot yig‘uvchi hamda texnik yordam beruvchi mamlakatlar bo‘lgan. Shunga qaramay XVF o‘zining qatiy belgilangan almashinuv kursini oshirishga uzoq vaqt mobaynida harakat qilmadi, uning xalqaro qarz beruvchi sifatidagi o‘rni ko‘proq muhim bo‘lib boraverdi. Ayniqsa uchinchi Jahon qarz inqirozi davrida yani 1980 yillarda XVF ning qarz beruvchi sifatidagi roli birinchi bo‘lib paydo bo‘lgan va XVF rivojlanayotgan mamlakatlarning qarzlarini qaytarishga ko‘maklashgan. Mexicodagi 1994-1995 va sharqiy Osiyodagi 1997-1998 yillardagi moliyaviy inqiroz bu davlatlarni moliyaviy inqirozdan chiqish maqsadida XVF dan katta miqdorda qarz olishga sabab bo‘ldi. Buning natijasida ular inqirozni boshqa mamlakatlarga yuyilshini oldini olib qoldilar. Shundan keyin 2010 yilda boshlangan inqiroz Gretsiya, Irlandiya va Portugaliya mamlakatlari uchun o‘z davlat qarzlaridan qutilish maqsadida katta miqdorda XVF didqan qarz olishni taqazao qildi. Va nihoyat XVFning Xalqaro qarz beruvchi sifatidagi oxirgi va muhim roli bu mamlakatlarni inqirozdan saqlab qolish. Rivojlanayotgan bozor iqtisodiyotidagi mamlakatlarning markaziy banklari shuning uchun ham oxirgi qarz beruvchi vazifasini muvofaqiyatli bajarishi uchun har doim kam imkoniyati bo‘ladi. Biroqbuni taminlashning yagona yo‘li sifatida likvidlilikni keltirish mumkin, va millity valyutani barqarorligiga yordam beruvchi omillar va to‘lov balansini mustahkamlashni kiritishimiz mumkin, qolaversa Xalqaro qarz beruvchi sifatidagi yana bir vazifa bu bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlar milliy valyutasini keng mamlakat bo‘ylab yoyilishiga va uni barqarorligini taminlashga yo0rdam beradi chunki buni mamlakat ichida yakka tartibda moliyaviy qo‘llab quvvatlashlarsiz hakl etib bo‘lmaydi, Chunki Meksikadagi 1994 yilgi inqirozda XVF va boshqa moliya institutlari oxirgi qarz beruvchi vazifasini bajarib mamlakat iqtisodiyotini yo‘qotishlardan saqlab qolib barqarorligini taminlagan. Xalqaro tashkilotlar uchun vujudga kelayotgan muammolardan biri XMT oxirgi kreditor vazifasini bajarmoqda . Agar u kredit olayotgan davlatga yordam bera olmasa bu mamlakatda riskning kuchayishi va siyosiy niobarqarorlikka ham olib kelishi mumkin. Inqiroz bo‘layotgan davlatdagi siyosat bu muammolarni amalga oshirishi mumkin. Shuningdek bunda xalqaro kredit beruvchilar oxirgi boshqichdagi hisoblanadi. Ular XMTning saqlab qolishiga umid qiladilar. Bunday 142 holatlar 1995-yilgi Meksikada bo‘lgan inqiroz davrida va Osiyo inqirozi davrida Indoneziyada kuzatilgan. XVF shuningdek sharqiy osiyo mamlakatlariga nisbatan qattiq siyosat qo‘llab, iqtisodiy inqiroz davrida moliyaviy sektorda muammolarni keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan mikroiqtisodiy siyosat o‘rnida makroiqtisodiy siyosat yuritganlikda ham tanqid qilingan. Ushbu dasturlar asosan rivojlanayotgan mamlakatlarning XVF talablariga mos kelishi uchun ishlab chiqilgandi. XVF dasturlari mikro iqtisodiy siyosatda moliyaviy sektorda XVFning samarali tizimni yaratishda yordam qo‘lini cho‘zish ehtimolini kuchaytiradi. Tarixan ma‘lumki, so‘ngi chora sifatida beriladigan kreditlar qanchalik erta berilsa, ularning summasi shunchalik kam bo‘ladi. Ushbu fikrga 1987-yil 19- oktabrda kapital bozoridagi inqiroz yaqqol misol bo‘la oladi. Kun oxiriga kelib, qimmatli qog‘ozlarni sotish bilan shug‘ullanadigan firma va mijozlarning hisobraqamlariga xizmat ko‘rsatish uchun bir necha milliard dollar kerak bo‘ldi. Ushbu misli ko‘rilmagan holatda banklar ularga kredit berishga unchalik shoshilmadi. So‘ngi instansiya sifatida chiquvchi XVF kreditga ta‘minot sifatida Federal rezerv qimmatli qog'ozlar operatsiyalari bilan shug'ullanuvchi firma qarz, banklar likvidligini ta'minlashini bildirdi. Ushbu holatdan shu xulosa qilinadiki, Federal rezerv tizimining o‘z vaqtida aralashuvi kapital bozoridagi halokatning iqtisodiyotga sezilmas ta‘sir ko‘rsatishiga erishildi, Federal rezerv tizimi bo‘yniga olgan likvidlik esa unchalik ham katta miqdorda emas edi. Federal rezerv tizimi o‘sha kuni o‘zi so‘ngi instansiyadagi kreditor bo‘lishi mumkin edi. XVFga rivojlanayotgan mamlakatlarda inqiroz sharoitida ta‘minotni aniqlashga ko‘p vaqt talab etilishi mumkin. XVFni tashkil etilayotganda, u faqat mamlakat to‘lov balansida inqiroz sodir bo‘lgandagina kredit berilishi ko‘rib chiqilgan. Bundan tashqari kreditlash shartlari hukumat bilan muzokaralarda aniqlashtiriladi. Ko‘rinib turibdiki XVF tomonidan kredit ajratilishi uchun bir necha oy muddat o‘tib ketadi. Ushbu muddatga kelib, inqiroz anchagina chuqurlashadi va uni bartaraf etish uchun tanada ko‘p mablag‘ talab etadi, bunda jamg‘arma resurslaridan oshib ketish holatlari bo‘lgan. Markaziy banklarning XVFdan ko‘ra tezroq kredit berishiga yana bir sabab, ularda oldindan kelishilgan holatlar mavjud bo‘ladi. Qarzdor bunday banklar tegishli nazorat sifatida sharoitlar, javob yoki past byudjet kamomadini ushlab, agar tez mavjud mablag'larni: avans mablag'larini boshqarish qobiliyatini saqlab qolish uchun likvidlik tez ta'minlash uchun ehtiyoj oxirgi chora harakat qarz beruvchi uchun bir xil talablarini ko'rsatadi. XVFning kredtilash amaliyotidagi yuqorida sanab o‘tilgan kamchiliklar, rivojlanayotgan mamlakatlarning XVF bilan munosabatlardan uzoqlashuviga olib keldi. Mamlakatlar qattiq iqtisodiyotning dasturlari talablarini bajarishni istashmadi, shuningdek ular XVFning inqiroz davridagi mablag‘larni taqsimlashdagi ushlanib qolishlardan norozi edi. Mamlakatlar XVFga alternativ sifatida, o‘zlari savdo balansidagi muammolarni bartaraf etish uchun turli xalqaro rezervlar yarata boshladi. Yüklə 4,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|