― pul va banklar

17.3. Jahon banki guruhi va ularning o‘ziga xos xususiyatlari
 
ahon Banki tarkibidaga 5 ta tashkilot kiradi:
1.Xalqaro taraqqiyot va tiklanish banki daromadi o'rta darajadagi 
davlatlarga yordam beradi. XTTB o'zining mablag'ini asosan xalqaro moliya 
bozoriga obligasiyalarni sotish yo'li bilan tashkil qiladi. 
2. Xalqaro Taraqqiyot Assosiasiyasi - 1960- yilda tuzilgan bo'lib, 
asosan kambag'al davlatalar va aholi jon boshiga daromadi $885 gacha bo'lgan 
davlatlarga 
yordam 
beradi, 
foizsiz 
qarzlar 
beradi, 
texnik 
loyihalarni 
moliyalashtiradi va siyosiy muammolar bo'yicha yordam beradi. 
166
Frederic Mishkin The Economics of Money, Banking and Financial Markets (Global edition 11th Edition) 518-
522 p. 
J 

---

144 
3.Xalqaro Moliya Korporasiyasi 1956 – yilda xususiy sektorga 
hukumat 
kafolatlarisiz 
investisiya 
berib, 
uning 
rivojlanishiga 
ko'maklashish uchun tuzilgan. 
4.Investisiyalarni 
Kafolatlash 
bo'yicha 
ko'p 
tomonlama 
agentlik 
rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy investorlarga ko'maklashish uchun 
tuzilgan,bundan 
maqsad 
investorlarni 
notijoriy 
xatarlardan 
(ya'ni, 
huquqiy yoki siyosiy xatarlardan urush, siyosiy larzalar, milliylashtirish 
xataridan 
investisiya 
beriladigan 
mamlakat 
hukumatining 
hatti- 
harakatlaridan) himoya qilishdir. 
5.Investision 
kelishmovchiliklarni 
tartibga 
solish 
xalqaro 
markazi 
kelishmovchiliklarni 
tartibga 
solishni 
investor 
davlatlar 
va 
investisiya oluvchi davlatalar o'rtasidagi investisiyaga tegishli munozarali 
savollarining 
kelishuvi 
yoki 
muhokamasi 
ishlarini 
ta'minlash 
orqali 
amalga oshiradi. 
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki II-jahon urushidan keyin Yevropani 
qayta qurishga yordam berish maqsadida 1944- yilda tashkil etildi. Hozirgi kunda 
XTTB o‘rta rivojlanga mamlakatlarni kredit va boshqa turdagi ko‘maklar bilan 
taminlaydi.
Tiklanish va taraqqiyot xalqaro banki (XTTB, Tiklanish va taraqqiyot 
Xalqaro Bank) - Jahon bankining asosiy kredit muassasasi. Uning nizomi rasman 
BMT va Jahon banki shartnomalari qaroriga asosan va 1944 yilda Bretton-Vuds 
xalqaro valyuta va moliya konferensiyasi qaroriga muvofiq kuchga kirgan 
hisoblanadi, XTTB ĠMF bilan birgalikda tashkil etilgan ixtisoslashgan agentligi, 
davlatlararo investitsiya institute hisoblanadi, - Tiklanish va taraqqiyot xalqaro 
banki Vashingtonda - 1945 yildan boshlab, lekin bank Jahon banki tarkibida 
rasman 1946 yilda faoliyat boshlagan. 
Tiklanish va taraqqiyot xalqaro banki Ikkinchi jahon urushidan keyin 
iqtisodiyotni qayta tiklash Evropa mamlakatlarga yordam 1944 yilda tashkil 
etilgan. Bugungi kunda Jahon banki asosan o'rta daromadli mamlakatlarda kredit 
va boshqa yordam shakllarini beradi. 
XTTB - Jahon banki muassasalari ichida birinchi yirik muassasa hisoblanib 
uning maqsadi - rivojlanayotgan mamlakatlar qashshoqlikni kamaytirishga yordam 
va iqtisodiy o'sishga erishish va farovonligini oshirish, Jahon banki guruhining 
boshqa institutlari bilan yaqindan hamkorlik. XTTB aktsiyadorlari 188 a'zo 
davlatlar 25 Ijrochi direktorlar iborat. Direktorlar kengashi vakil hukumatlar 
tomonidan saylanadi. Bu muassasa o'rta-daromad va kredit past daromadli 
mamlakatlarda davlatlari, jumladan, rivojlanayotgan davlatlarga, tahliliy, texnik va 
maslahat xizmatlari, bilan birga moliyaviy resurslarini taqdim etadi.
Xalqaro qayta qurish va rivojlanish banki 1944 yil tashkil etilgandan buyon, 
Jahon banki yagona institutga ko‘paydi va rivojlanga 5 ta institutlar grupasini 
o‘zida jamladi. Bizning missiya XTTB orqali urush orqali vayron bo‘lgan 
davlatlarni qayta qurish va rivojlantirish bugungi kunda dunyo bo‘ylab 
qashshoqlikni oldini olish ishlarini Jahon bankining boshqa institutlari bilan 
birgalikda amalga oshirish. 
Xalqaro Moliya korparatsiya Xalqaro Moliyaviy mussasa bo`lib uning 
mijozlari yani taklif kriitilib ochilish sababchilari bo`lib invistitsiyaga

---

145 
yo`naltirilgan tashkilotlar, muassasalari,maslahat ya`ni konsalt tashkilotlari
asosiy vositalar ta`minotiga yto`naltirilgan tashkilotlar ,xususiy sektorlarni
yo`naltirish muassasalari bo`lib rivojlangan mamlakatlarda tashkil topgan. 
Xalqaro Moliyaviy korparatsiya bu Jahon bankining bir a`zosi hisoblanib
boshqaruv markazi Washington da AQSH da joylashgan.
1956 yilda Xalkaro tiklanish va tarakkiyot banki (XTTB) ning filiali tarzida 
tashkil etilgan, keyinchalik mustaqil yuridik shaxs. Aʼzo davlatlar soni 184 ta 
(1998). Shtabkvartirasi Vashingtonda. Korporatsiyaning rasmiy maqsadlari: 
xususiy sektorga molshshiy yordam ko‘rsatish bilan rivojlanayotgan 
mamlakatlarning iqgisodiy o‘sishiga ko‘maklashish, shuningdek, i.ch. sohasida 
tadbirkorlikni rag‘batlantirish orqali aʼzo mamlakatlarning iqtisodiy o‘sishiga 
yordam ko‘rsatish. XMK faqat yuqori rentabelli loyihalarga kreditlar ajratadi. 
Qarzlar 15 yilga qadar muddat bilan ssuda kapitali bozoridagi o‘rtacha yillik foiz 
stavkalaridan yuqoriroq foiz stavkalarida beriladi. 
1961 yildan korporatsiya kreditlar ajratish bilan birga qurilayotgan korxonalar 
aksiyadorlik kapitaliga investitsiyalar kiritish va keyinchalik bu aksiyalarni xususiy 
investorlarga sotishni ham amalga oshiradi. Korporatsiya ishtiroki hissasi, odatda, 
aksiyadorlik kapitalining 1/5 qismidan ortiq bo‘lmaydi. 1986 yilda XMKda xorijiy 
investitsiyalar bo‘yicha Maslahat xizmati tashkil etilgan. Bu xizmat hukumatlarga 
uzoq muddatli rivojlanish ehtiyojlari uchun kapital jalb etish, maqbul investitsiya 
muhitini yaratish uchun qonunchilik, strategiyalar, qoida va tartiblar masalalarida 
maslahatlar beradi. XMK moliyalashtirishda hukumatlar kafolatlarini qabul 
qilmaydi va xususiy moliya tuzilmasi tarzida o‘zining moliyaviy va boshqa 
xizmatlarini bozor narxlarida taqdim etadi. 
XMK tashkil etilgan paytdan boshlab 2004 yilgacha jahonning 140 ta 
rivojlanayotgan davlatlarining 2825 ta kompaniyasini moliyalashtirish uchun 34 
mlrd. AQSH dollaridan ortiq mablag‘larini yo‘naltirgan. 
2002 yilda Toshkentda XMKning missiyasi ish boshladi. Korporatsiya 
O‘zbekistonda xususiy sektorni rivojlantirishga, ayniqsa, kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni rivojlantirishga muhim hissa qo‘shib kelmoqda. 2002 yilda XMK 
Uzbekistan, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va Tojikistonda kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlikni kreditlash uchun 45,0 mln. AQSH dollari ajratdi.