Редаксийа щейяти

 
 
135 
lərin yaş və bilik səviyyəsinə, şəxsi həyatına uyğun olmalı, onları müstəqil yaradıcı fəaliyyətə 
cəlb etməli, maraqlandırmalıdır. 
Şagirdlərə  yüksək  nitq  vərdişlərinin  aşılanması  ana  dili  tədrisinin  son  məqsədi  oldu-
ğundan oxu və dil dərslərinin hər birində bu sahədə müstəqil aspektdə işin aparılması təmin 
edilməlidir. İbtidai siniflərdə ana dilini tədris edərkən şagirdlərin nitq mədəniyyətinin inkişaf 
etdirilməsi  məqsədi  ilə  lüğət  ehtiyatını  zənginləşdirmək,  ünsiyyət  bacarıqlarını  formalaşdır-
maq,  ən  sadə  anlayışları  və  dil  konstruksiyalarını  mənimsətmək,  şifahi  nitqini  inkişaf  etdir-
mək, yazı texnikası və yazılı nitq, dinləyib-anlama vərdişlərini inkişaf etdirmək üçün müxtəlif 
üsul və vasitələrdən istifadə etmək olar. Bunlar, təxminən, aşağıdakılardır:   
Suallar və cavablar, dialoqlar (Dialogues), inşalar, əyani vəsaitlər (Visual aids), oyun-
lar, səhnəciklər, improvizasiyalar, nitqlər, mahnılar, müsahibə, bədii ədəbiyyat (poeziya, ata-
lar sözləri, tapmacalar, nağıllar, lətifələr).  
İbtidai  sinif  şagirdlərində  nitq  mədəniyyətinin  müvəffəqiyyətlə  inkişaf  etdirilməsi 
üçün aşağıdakı tələblərə əməl olunmalıdır: 
1.
 
Bütün dərslərdə sinifdənxaric tədbirlər prosesində və tələffüzdə nitq üzrə işə vahid 
tələblər verilməlidir; 2. Şifahi nitqin inkişaf etdirilməsi üzrə aparılan işlər yalnız rabitəli nitqin 
inkişaf  etdirilməsi  nöqteyi-nəzərindən  verilən  çalışmalarla  məhdudlaşdırılmalıdır.  Bu  Azər-
baycan dilindən keçiriləcək hər bir dərslə, dil təliminin bütün sahələri ilə əlaqələndirilməlidir; 
3.  Nitq  mədəniyyətinin  inkişafı  üzrə  işlər  təsadüfdən-təsadüfə  deyil,  ayrı-ayrı  mövzuların 
öyrənilməsi  bir  sistem  şəklində  aparılmalıdır;  4.  Nitq  mədəniyyətinin  inkişafı  üzrə  iş  apa-
rılarkən nitq predmetinin, nağıl olunan mətnin məzmununun, müşahidə obyektinin hərtərəfli 
açılmasına  diqqət  yetirilməlidir.  Şagird  danışacağı  mövzu  haqqında  aydın  təsəvvürə  malik 
olmalı,  onun  məzmununu  verməyi  bacarmalıdır;  5.  Nitq  mədəniyyətinin  inkişafı  üzrə  iş 
aparılarkən  mümkün  qədər  çox  vasitələrdən,  təlimin  müxtəlif  metod  və  priyomlarından 
səmərəli  şəkildə  istifadə  olunmalıdır.  Şagirdlərdə  danışmağa,  fikir  söyləməyə  həvəs  oya-
dılmalı, onlarda şən əhvali-ruhiyyə yaradılmalıdır; 6. Şagirdlərin nitq mədəniyyətinin inkişaf 
etdirmək  üçün  əvvəl  onların  nitqinin  xüsusiyyətlərini  öyrənmək  zəruridir.  Bu  həmin  sahədə 
aparılan işləri düzgün planlaşdırmağa və sistemə salmağa geniş imkanlar açır; 7. Şagirdlərin 
monoloji  nitqinin  xüsusiyyətlərini  öyrənərkən  və  inkişaf  etdirərkən  onların  fərdi  xüsusiy-
yətlərini, maraq və meyllərini nəzərə almaq lazımdır; 8. Nitqin məzmun və ideyaca zəngin-
liyinə  xüsusi  diqqət  yetirilməli,  bu  sahədəki  işlər  şagirdlərin  ümumi  inkişafının  təmin  edil-
məsinə yönəldilməlidir; 9. Nitqin rəngarəngliyinə, ifadəliliyinə, obrazlılığına, emosionallığına 
xüsusi  diqqət  yetirilməlidir;  10.  Şagirdlərin  nitq  mədəniyyətinin  inkişaf  etdirilməsi  zamanı 
situativ vəziyyət nəzərə alınmalıdır; 11. Ana dili dərslərində nitq mədəniyyətinin inkişafı üzrə 
aparılan  işlər  şagirdlərin  idrak  fəaliyyətinin  inkişafına  yönəldilməli,  onlara  təhlil-tərkib 
aparmaq, müqayisə etmək, tədqiq etmək və məntiqi mühakimə yürütmək, öz nitqinə nəzarət 
etmək bacarığı aşılanmalıdır.