Редаксийа щейяти

 
 
197 
zaman  onu  meydana  çəkib  də  bu,  ya  o  surətlə  idarə  etməkdən  ibarət  degildir.  “Qara  xəlqi” 
sevənlər  qoy  onu  işıqlandırsınlar.  Qoy  ona  işıq  və  əməl  nəşr  edən  gözəl  teatro  əsərlərini 
tamaşaya çəksinlər, asan dildə zəmanə və onun ehtiyacı həqqində oxutdurduqları leksiyalara 
aparsınlar,  xəlq  üçün  açılan  darülfünunlara  götürsünlər,  gecə  kurslarına  yol  eləsinlər,  onlar 
üçün qiraətxana açsınlar, kitabxanənin qapısını üzlərinə bağlamasınlar” (6) 
“Getdiyimiz yol” məqaləsində (7) hürriyyət carçısı elm, mədəniyyət və maarifə, onun 
xalqın  həyatında  oynadığı  rola  azərbaycançılıq  ideologiyasının,  milli  istiqlal  məfkurəsinin 
atributları, əsas rüknləri müstəvisində münasibət ifadə edir. Məqalədə qoyulan əsas məsələ və 
məqsəd  azərbaycançılıq  ideologiyasının  əsas  rüknləri  və  şüarı  olan  “Türkləşmək,  islam-
laşmaq,  müasirləşmək”  –  ideyasının  nəzəri  izahını  vermək,  onu  kütləyə  sadə  tərzdə 
anlatmaqdır.  Müəllif  şüarda  irəli  sürülən  hər  üç  tezisin  hər  birini  ayrı-ayrılıqda  izah  edir. 
Əvvəlcə  “müasirləşmək”  anlayışının  nə  olduğunu,  onun  əsas  komponentlərini  şərhə  səy 
göstərir.  Onun  millətləri  “səlah  və  nicat  yoluna  çıxaran  böyük  vasitə”  olduğunu  qeyd  edir. 
Göstərir  ki,  indiki  zamanın  tələblərinə  müvafiq  olaraq  mədəniyyətin  maddi  və  mənəvi 
vasitələri  ilə  silahlanmayan  qövmlər  “qan,  irq  və  dilcə  birləşmiş  milliyyət  və  ya  din,  ruh  və 
vicdanca tanınmış, beynəlmiləliyyət olsun – mümkün deyil” (7). Müəllif onu da əlavə edir ki, 
biz Qafqaz türkləri tarix boyunca mədəniyyət cəhətdən qonşularımızdan üstün olmuşuq. Şeir, 
musiqi,  adət-ənənələr  və  s.  tədqiq  olunarsa,  bunun  həqiqət  olduğu  ortalığa  çıxar.  O,  müa-
sirləşmənin demokratizm və imperializm kimi anlayışlarından da danışır. Nəhayət, bu qərara 
gəlir  ki,  demokratizmə  nail  olmağın,  imperializmin  millətləri  zor  və  güc  vasitəsilə  “kəndi 
əsarət və tabeətinə keçirmək” istəyindən qorunmağın yolu elm, təhsil, maarif yolu ilə öz milli 
mənliyini  dərk  etməkdir.  Elm  və  maarif  olmadan  “imperializm  əjdahasının  ağzından  xilas 
olmaq”, əsarət  və buxovunu  dəf etmək mümkünsüzdür. Elə buna  görə də “müasirçilərimiz” 
şkola, şkola deyib bizi mədəniyyəti-hazirəyi qəbula çağırırlar” (7). 
Əlbəttə, haqqında danışdığımız millət xadimi onun mənsub olduğu vətənin vətəndaş-
larının  hürriyyətini,  millətinin  istiqlalını  əlindən  alan  sovet  rejiminə  nifrət  edirdi.  Bununla 
belə  o, sonrakı  tarixi  dövrdə sovet imperiyası  tərkibində  yaşayan azərbaycanlıların  təhsil sə-
viyyəsindən razı qaldığını açıq şəkildə etiraf etmişdi. Bunun bariz sübutu onun İkinci dünya 
müharibəsindən sonra qələmə aldığı “Çağdaş Azərbaycan tarixi” kitabındakı fikirləridir. Hə-
min  əsərində  müəllif  İkinci  dünya müharibəsində cəbhədə  əsir düşmüş  azərbaycanlılarla  gö-
rüşündə söhbət açır. Qeyd edir ki, Almaniyada və başqa Avropa ölkələrində çoxlu sayda azər-
baycanlı  əsirlərlə  görüşdüm.  Sovet  dövründə  yetişən  bu  yeni  nəslin  nümayəndələrinin  ək-
səriyyəti oxumağı və yazmağı bacarırdı. Hamısı ibtidai məktəb, bir çoxu isə orta məktəb bitir-
mişdi.  Ali  təhsillilər, xüsusilə də həkimlər və müəllimlər də az deyildi.  Mən onlardan soru-
şanda ki: “Azərbaycanda məmləkətin idari  və iqtisadi ehtiyaclarını ödəyəcək qədər bir neçə 
yüz ali təhsil görmüş gəncləriniz vardırmı?” –  müsahiblərim mənə cavab verirdilər ki, siz nə 
danışırsınız,  yüzlərdən  deyil,  minlərdən  danışın.  Ana  dilə  ilə  yanaşı  əsirlər  zəif  də  olsa,  rus 
dilini də bilirdilər. 
Təbii  ki,  sovet  dövründə  aparılan  bu  cür  təhsil  siyasəti  Rəsulzadəni  razı  salmışdı.  O, 
həmin  təhsil  görmüş  nəslin  içərisindən  görkəmli,  xalqa  öncüllük  edə  biləcək  ziyalıların  da 
yetişməsinə inanırdı.