Редаксийа щейяти
Yüklə 2,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
195 tərəqqi və gözəlliyin elm ilə hasilə gəldiyini, Quranın da elmə bağlı olduğunu söyləyir: Aç qulağın bir eşit bu sözləri ey bül füzul, Elmə rağıb olgilən qafildilər küllən cühul. Hər nə var dünyada bil ki, elmilən olmuş hüsul, Fəzli elmi bilgilən şər ilə olmuşdur qəbul, Olmasın qafil xəlayiq eyləyib Quran nüzul (2) 1907-ci ilin sonlarında tanınmış maarifçi, Azərbaycanda milli mətbuatın, milli teatrın yaradıcısı H.Zərdabi vəfat edir. Onun dəfni böyük milli matəmə çevrilir. Dəfndə minlərlə və- təndaş iştirak edir. Dəfn zamanı bir sıra ziyalılar da nitq söyləyirlər. Mərasimdə M.Ə.Rəsul- zadə də yığcam, lakin son dərəcə məzmunlu bir nitq irad edir. Onu nitqi 1907-ci ildə “İrşad” qəzetinin 2 dekabr tarixli sayında dərc edilmişdir (3) Məhəmməd Əmin öz çıxışına mərasimdə nitq söyləyən Əbülhəsən adlı bir natiqin söz- lərinə münasibət və etirazla başlayır. Göstərir ki, natiq Əbülhəsən alovlu bir təəssüflə “bu günkü hali-övzamızdan”, vəziyyətimizin zülm mücəssəməsinə çevrilməsindən, dəhşətə girif- tar olmasından danışdı. Bu “bəlayi-əzimdən” (“böyük bəla”dan), “qəddar əlindən” qurtarma- ğın yolunun başçılarımıza, rəislərimizə yalvarmaqda olduğunu güman etdi. Təklif verdi ki, biz rəislərimizə yalvarıb yaxarmalıyıq ki, bizi bu halətdən qurtarmaqdan ötrü “halımıza yanıb əhvalımıza çarə olsunlar.” Məhəmməd Əmin bəy belə bir təklifə qəti olaraq etiraz edir. Göstərir ki, əslində bizi bu günə salan rəislərimiz, ixtiyarlı adamlarımız olmuşlar. Xalqın cəlladı, zülmkarı olan bu şəxslərdə dərdimizə çarə, mərhəmət ummaq əlindəki iti bıçaqla qarşısındakı qoyunu kəsmək istəyən qəssabın kəsmək istədiyi qoyunun qəssaba yalvarışına bənzəyər. Qoyun nə qədər yal- varsa da, qəssab ona rəhm etməz. Bəs çıxış yolu nədədir? Gənc və uzaqgörən siyasətçi çıxış yolunu camaatı ayıltmaqda, “həqqi və batili” ona bildirməkdə görür. Ancaq bu halda camaat “öz həqq və ixtiyarını”, “bacarıq və gücünü” anlaya bilər. Bu məqsədə nail olmaqdan ötrü nə lazımdır? M.Ə.Rəsulzadənin təklif və qənaəti belədir: “Cəmaəti ayıltmaq, onu dərrakəli etmək üçün nə lazımdır? - Maarif, maarif, maarif! Ancaq elm və bilik ilə cəmaət özünün nə oldu- ğunu və nə edə biləcəyini qana bilər.” (4) Sonda natiq mətləbini H.Zərdabi və onun əməlləri ilə əlaqələndirir. Bu maarif mücahidi olan “piri-rövşənzəmirin” özünün “maarifmənd və mü- tərəqqi” ideyaları, işləri ilə camaat arasında “ürfan toxumları” səpdiyini xalqa əvəzsiz xidmət kimi dəyərləndirir. M.Ə.Rəsulzadənin “Dirilik nədir?”, “Milli dirilik” (143; 144) kimi siyasi-pedaqoji traktatlarında elm, maarif və tərbiyənin mahiyyəti daha masştablı, dərin fəlsəfi-pedaqoji əsaslara söykənərək şərh olunur. “Dirilik” jurnalının 1914-cü ildə həyata vəsiqə qazandığı ilk nömrəsində işıq üzü görən “Dirlik nədir?” məqaləsi əslində dərginin sonrakı yeddi sayında silsilə şəklində çap olunan, hər biri “milli dirilik” anlayışının müəyyən vacib bir probleminə həsr olunan məqalələr silsiləsinin müqəddiməsi kimi düşünülmüşdür. İstər həcm, istərsə də ehtiva etdiyi problemin çəkisi, dəyəri, təhlil xüsusiyyətləri baxımından həmin məqalələr sil- siləsini bütöv və maraqlı bir traktat adlandırmaq mümkündür. Burada xalqın varlığı, onu şərəfləndirən, qürurlandıran, yaşadan ən mühüm sosial-siyasi, mədəni, mənəvi-əxlaqi amillər, bu amillərin xalqa təlqini, ən başlıcası isə millətin bu istiqamətdə tərbiyəsi, həmin tərbiyənin üsul və vasitələri şərh edilir. Millət anlayışına kürəvi miqyasda öz həqiqi parametrlərindən baxan müəllifə görə dirilik hər bir xalqın mövcudluğu, şərəfi, dünya millətləri arasında özünü təsdiqi, özünü dərki, |