Azərbay can ssr dağliq

115

---

SONSÖZƏVƏZt

I941-1945-ci _  illəri 

əhatə  edən  Boyiik  Vətən 

Müharibəsi  SSRİ-nin  qələbəsi  ilə  başa  çatdı.  SSRİ 

dünyanm ikinci güclü clövlətinə çevrildi.  Çünki artıq onun 

həm  nüvə  silahı  var  idi,  həm  də  dünya  sosializm  sistemi 

eninə  inkiaf  etmişdi  və  liderlik  SSRİ-nin  əlində 

cəmləşmişdi.  Sovet  dövləti  ucqarlarda,  xüsusilə  zəngin 

yeraltı və yerüstü təbii sərvətlərə, mühüm strateji mövqeyə 

malik,  ticarət  yolları  ayrıcında  yerləşən  Azərbaycanda 

daha  da  möhkəmlənmək  üçün  sosial-iqtisadi  və  siyasi 

tədbirlər  həyata  keçirməyə  başladı. 

İlk  növbədə 

totalitarizm  deyilən  bir  rejim  yaradıldı.  Real  vəziyyətdən 

istifadə  edən  erriıənilər,  yuxarı  orqanlarda  vəzifə  tutan  -  

Mikoyana, 

Markaryana, 

Qriqoryana, 

Sumbatov 

Toqaridzeyə, 

Yemelyanov, 

Boroşov 

və 

başqa 

himayədarlarma 

arxalanaraq 

DQMV-də 

bütün 

hakimiyyəti  öz  əllərində  cəmləşdirdilər.  Vilayət  Partiya 

Komitəsinin  birinci  katibi  T.Qriqoryan  DQMV-dəki 

bütün  ictimai  təşkilatları,  dövlət  orqanlarım,  sovetləri  və 

sairi öz iradəsinə tabe etdi.  DQMV-də qədimdən  yaşayan 

soydaşlarımız  kütləvi  şəkildə  siyasi  represiyalara  məruz 

qaldılar.  Süni  surətdə  sosial-iqtisadi  problemlər  yaradan 

erməni  rəhbərliyi  DQMV-də  yaşayan  azərbaycanlıların 

köçməsinə  rəvac  verdilər.  Rusiya  Azərbaycanda  öz 

hakimlik  mövqeyin  qoruyub  saxlamaq  üçün  vaxtilə 

erməniləri  buraya  köçüriib,  sonra  onlara  vilayət  statusu 

verilməsinə  nail  olmuş  və  vaxtaşırı  millətlər  arası 

münaqişədən  öz:  xeyrinə  istifadə  etmişdir.  Türkmənçay 

müqaviləsindən  sonra  Qarabağm  Dağlıq  hissəsində 

məskunlaşmış  ermənilər vaxtaşırı  olaraq həmin  ərazilərin 

Azərbaycandan  qoparıİıb  Ermənistana verilməsi  tələbi ilə 

çıxış etmişdilər.  Xarici dövlətlərdə və daxildə güclü erməni

116

lobbisinə arxalanan bir qrup köçəri ermənilər müxtəlif yöl 

və  vasitələrclən  : istifadə  etməklə  «Böyük  Ermənistan» 

dövləti yaratmaq kimi mənfur siyasəti qarşılarına məqsəd 

qoymuşdular.  1945-ci ilin payızmda Ermənistan rəhbərliyi 

DQMV-nin  onlara verilməsini Sovet rəhbərliyindən xahiş 

etmişdilər.  Dünyada heç vaxt görünməyən, izlənməyən bir 

şeydir ki, hansısa bir dövlət  başqa dövlətin torpağmı ərizə 

ilə,  xahişlə  əlindən  məcburi  şəkildə  alsın.  Doğrudan  da 

belə  yerdə,  vaxtilə  A.S.Qribayedovun  rus  imperatoruna 

yazdığı  məktub  yada  düşür.  «Əlahəzrət,  ermənilərin 

mərkəzi  rus  torpaqlarında  məskunlaşmasma  icazə 

verməyin! Onlar elə tayfadırlar ki, həmin yerlərdə bir neçə 

on  il  yaşadıqdan  sonra  dünyaya  hay-küy  salaraq  «bura 

bizim  qədim  dədə-baba  torpaqlarımızdır  deyəcəklər!»!. 

Məlum 

həqiqətlərdir 

ki, 

A.S.Qriboyedovun 

çox 

uzaqgörənliklə  söylədiyi  fikirlər  reallaşdı.  Bir  neçə  on 

ildən  sonra  ərazi  iddiasına  düşdülər.  XX  yüzilliyin 

əvvəllərində  silahlı  müharibə  yolu  ilə  həmin  məsələni  həll 

edə bilməyən ermənilər  1945-ci ildə  «dinc yolla» ÜİK(b)P 

MK  qarşısmda  Azərbaycanın  DQMV-nin  Ermənistan 

verilməsi  məsələsini  qaldırdılar.  Ermənistan  K(b)  P  və 

Ermənistan  XKS-i  Stalinə  etdikləri  müraciətdə  belə  bir 

saxta mülahizəni əldə əsas tuturdular ki, guya DQMV-nin 

iqtisadiyyatı  Ermənistan  SSR-ə bağlıdır.  28 noyabr  1945- 

ei ildə ÜIK(b) P MK katibi Malenkov Azərbaycan K(b)P 

MK-nin  birinci  katibi  M.C.Bağırova  məktub  yazıb2, 

həmin  məsələyə  münasibətini  bildirməyi  tələb  etmişdir. 

M.C.Bağırov  isə  10  dekabr  1945-ci  il  cavab  məktubunda 

bildirmişdir  ki,  Ermənistanın  DQMV  haqqında  irəli 

sürdükləri  iddialar  heç  bir  elmi  əsası