Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Üçüncü mərhələ.  Bu mərhələ ötən  əsrin 80-ci 
illərinin ortalarından başlayır və dünyanın siyasi xəritəsinin 
dəyişməsi, yəni sosializm düşərgəsinin süqutu ilə bağlıdır. 
Bu mərhələ onunla xarakterizə olunur ki, qlobal 
problemlərin özləri ikinci plana keçir, birinci yerə isə qlobal 
xarakter daşıyan sosial təbii proseslər çıxır. 
 
Roma klubunun yaranması 
 
Qlobal problemlərin ciddiliyi, bəşəriyyətin gələcəyi 
üçün təhlükə yaratması bu problemlərin araşdırılmasından 
ötrü elmi mərkəzlərin, beynəlxalq qeyri-hökumət 
təşkilatlarının yaranmasını vacib edirdi. İlk yaradılmış 
46 
 
təşkilatlardan biri Roma klubudur. Roma klubu 1968-ci il 
aprelin 6-7-də Romada yaranmışdır. Klubun yaranmasının 
təsəbbüşkarı italiyalı menecer Aurelio Peççei olmuşdur. O, 
İƏTT-nin (İqtisadi  Əməkdaşlıq və  İnkişaf Təşkilatının, 
Paris) elmi məsələlər üzrə baş direktoru, fiziki kimya elmi 
üzrə professor Aleksandr Kinqlə birlikdə Avropanın təbiət, 
sosiologiya, iqtisadiyyat və s. elm sahələrini təmsil edən 30 
ən güclü nümayəndəsininin Romada görüşünü təşkil edir. 
Görüşə toplaşan alimlər Hollandiyalı astronom Erix Yantsın 
hazırladığı “Dünyanın planlaşdırılması prinsiplərinin ümu-
mi nəzəriyyə sistemi mövqeyindən hazırlanması  cəhdləri” 
adlı  sənədi müzakirə edirlər. Sənədin  əsas mahiyyəti, 
A.Peççeinin sözləri ilə deyilərsə, aşağıdakından ibarət idi:  
“Biz hazırda insan cəmiyyəti ilə onu əhatə edən ətraf 
mühiti vahid sistem kimi dərk etməyə başlayırıq və bu 
sistemin nəzarətsiz inkişafı  cəmiyyətdə qeyri-sabitliyə 
səbəb olur. Bu qeyri-sabitliyin müasir mütləq səviyyəsi 
dinamik sistemin yüksək inersiyalılığını (lat. inertia – 
hərəkətsizlik, fəaliyyətsizlik) müəyyən edir və bununla da 
onun çevikliyini, dəyişmək və uyğunlaşmaq qabiliyyətinin 
səviyyəsini aşağı salır. 
Beləliklə, aydın olur ki, bu sistemdə heç bir daxili ki-
bernetik mexanizm yoxdur (yun. kibernetik – idarə etmək 
sənəti; maşın, canlı orqanizm və cəmiyyətdə informasiyanın 
idarə olunması və ötürülməsi proseslərinin ümumi qanuna-
uyğunluqları haqqında elm) və makroproseslərin “avto-
matik”  şəkildə özünütənzmləməsi həyata keçirilmir. 
Planetin inkişafının bu cür kibernetik elementi yalnız və 
yalnız insan ola bilər və o, özünün gələcəyinin 
formalaşmasına fəal surətdə  təsir göstərə bilər.  İnsan bu 
vəzifəni  əməli surətdə yalnız insan cəmiyyətinin bütün 
mürəkkəb sistemi üzərində onu əhatə edən  ətraf mühitlə 
birgə kontkestdə nəzarət sayəsində yerinə yetirə bilər. Bu da 

---

47 
 
bizi bəşəriyyətin yeni psixoloji inkişaf fazasına yüksəldə 
bilər.”
14
  
Klubun “daimi komitəsinin” özəyi 6 nəfərdən ibarət 
idi: Aurelio Peççei, Erix Yants, Aleksandr Kinq, Maks 
Monne (beynəlxalq problemlər üzrə Hollandiyalı ekspert), 
Jan Sen-Jur (iqtisadiyyat və maliyyə  məsələləri üzrə 
ekspert, Fransa futurologiya məktəbinin nümayəndəsi), və 
Quto Timann (Cenevrədəki Battel İnstitutunun direktoru). 
Beləliklə, öz sıralarında dünyanın bir çox ölkələrinin 
alimlərini, ictimai və siyasi xadimlərini birləşdirən  bey-