Aparan yol kimi

MÜƏLLİFDƏN
“Homo  Sapiens”  -in   tarix  səhnəsinə  çıxdığı  vaxtdan  bu  günə 
qədər,  insan  həyatımn  mühafizəsi 
və  daha  da  yaxşılaşdmlması 
bəşəriyyətin  mədəni  həyatının  əsasında  durur.  Bu,  hər  bir  planet 
sakininin əsas həyat motividir.  Buna görə də təhsilli  adamlar, xüsusilə 
də  ziyalılar  insan  səadəti  “potensialı”mn  yüksəldilməsi  ,  həyatın 
daimi  olaraq  yaxşılaşmağa  doğru  dəyişməsi  üzrə  məsuliyyəti  öz 
üzərlərinə  götürməlidirlər.  İnsan  həyatında səadətdən  mühüm  bir  şey 
varmı?  Səadətə can atmaq  hər bir insanın  həyat  fəaliyyətinin təbii və 
əsas  stimuludur,  özünütəkmilləşdirməyə  can  atmaq  isə  - 
özünü 
mədəni  şəxsiyyət hesab  edənlər üçün  zəruri  səadət  şərtidir.  Bu  sosial 
qanunauyğunluq  şəxsiyyətin  xarakterini  və  prixologiyasını  anlamağa 
imkan verir,  insanların təfəkkür və davranışına  təsir göstərir, bir çox 
hallarda  insanın  maraq,  məqsəd  və  tələbatlarının  formalaşma 
motivlərini izah edir.
Səadət  -   insan  və  onun  yaxınlarının  fiziki  və  mənəvi  sağlamlığı, 
şəxsiyyətin  real  arzu  və  ideallarının  həyata  keçməsidir.Səadət  yalnız 
uğur  deyil.  O  yalnız  maddi  rifahla  müəyyən  olunmur.  O,  ağıl, 
mərhəmət,  səxavət  və  insanlara  xidmət,  daxili  gözəllik,  məhəbbət, 
dostluq,  sədaqət,  həyatsevərlik,  öz  idealları  uğrunda  mübarizlik  və 
səmərəli güzəşt bacarığı tələb edir.
Səadətin  şərtlərindən  biri  öz  potensialını  reallaşdırmaq  və 
cəmiyyətdə  layiqli  yer tutmaqdır.  Deməli,  səadətin  cəmiyyətdə  sosial 
ədalət  və 
əlverişli  mədəni  mühitin  mövcudluğu  ilə  əlaqəsi 
sözsüzdür.Bu  isə  insandan  mədəni  irsi  keyfiyyət  və  qabiliyyətlərlə 
yanaşı,  həm  də  bilik,  müdriklik,  gərgin  əmək,  inam  və  dözüm, 
azadlıq  və  mərdlik,  vicdan  və  alicənablıq,  iradə  və  məsuliyyət  tələb 
edir.  Səadətin  ən  mühüm  meyarları  möhkəm  və  firavan  ailə,  sevimli 
peşə  və  iş,  doğmaların  və  dostların  etimadım  doğrultmaq, 
ətrafdakılann  məhəbbət,  hörmət,  rəğbət  və  yardımıdır.  Səadətin  yolu 
bilik,  bacarıq,  mənəviyyatlılıq,  mütəşəkkillik  və  yaradıcı  fəaliyyəti 
nəzərdə tutan  yüksək mənəxi mədəniyyətdən keçir.
Mədəniyyət  -   insanların  yaradıcı 
həyat  fəaliyyətidir.Bu, 
bəşəriyyətin 
nizamsızlıqdan  nizamlılığa  doğru  getdiyi 
çoxəsrlik 
fasiləsiz  bir  yolun 
rəmzi  olan 
mürəkkəb  sosial  fenomen  və 
noumendir.  Bu,  təbiət,  cəmiyyət  və  insanın  özünün,  sonunda  ruhi
23

---

Fuad  Mammadov
Kulturoloeiva cffcktivli haval 
yd
 faalivvata aparan vol
(əqli  və  mənəvi)  və maddi  dəyərlər  və  normalar əldə  edilən,  eləcə  də 
onların  istehsal  texnologiyaları,  qorunması,  istehlakı  və  yayılmasının 
dərki  və  dəyişdirilməsindən 
ibarət  olan  mürəkkəb  tarixi  prosesdir. 
Mədəniyyət  “Homo  Sapiens”  tipli  insanın  ağılı,  hissi  və  zəhməti  ilə 
yaranmış  və  yaradılan hər şeyin mahiyyəti,  “ikinci”, süni  təbiət, ətraf 
aləmin inkişaf və təkmilləşməsidir.  Ruhi mədəniyyət  insan inkişafının 
başlıca  hərəkətverici  qüvvəsidir.  Cəmiyyətlə  birgə  inkişaf  edən 
mədəniyyət,  eyni  zamanda,  əvvəlki  dövrlərin  irsini,  ruhi  dəyərlərini, 
ənənələrini, intellektual  mədəniyyət nailiyyətlərini, əmək vərdişlərini, 
ötən  nəsillərin  istehsal  və  yaradıcı  təcrübələrini  özündə  hifs  edir.  O, 
eyni  zamanda,  digər  mədəniyyətlərin  əldə  etdiyi  təcrübəni  bu  və  ya 
digər dərəcədə mənimsəyib,  yaradıcı  emal  edir.  Dövlət  və  cəmiyyətin 
sosial  kapitalı  olan  mədəniyyətin  daxili  və  xarici  mübadiləsi  daim 
onun  yeniləşməsi və proqressiv inkişafına  səbəb olur.
Mədəniyyət  - 
tarixən  dəyişən,  sosial  tələblərlə  şərtlənən  geniş 
anlayış  olub,  konkret  tarixi  dövrün  məhsulu,  onun  siyasi  və  iqtisadi 
təsirinin  nəticəsidir.  O,  insanın  şüuru,  psixikası  və davranışı  ilə bağlı 
olmaqla  yanaşı,  həm  də  dövlətin  və  xalqın  maddi  prosesləri,  tarixi 
inkişafı  ilə sıx  əlaqədədir.  Hər bir dövr, hər bir xalq və hər bir nəslin 
öz  mədəniyyəti  və  onun  haqqında  öz  təsəvvürləri  var.  Mədəniyyət 
insan 
şüurunu, 
fərd,  cəmiyyət  və  dövlətin 
həyat,  məişət  və 
fəaliyyətini, texnologiyaları,  istehsal  və  maddi  vasitələri,  iqtisadiyyat 
və siyasət, həyat tərzi, ənənələr, millət və xalqların adətləri  və mədəni 
irsi,milli  və  bəşəri  ruhi  dəyərlər,  hüquqi,  etik  və  estetik  normaları, 
ictimai  və  beynəlxalq  münasibətləri  əhatə  edir.  Sosial  fenomen  və 
noumen  olan  mədəniyyət  həyat  və  fəaliyyətin  müəyyən  sahəsində 
onun  keyfiyyətini  ifadə  edən,  kontekstual  anlamda  da öz  əksini  tapır. 
Bunun  üçün 
aşağıdakıları  yada  salmaq  kifayətdir:  istehsal, 
intellektual,  siyasi,  iqtisadi,  etik,  hüquqi,  tibbi,  ekoloji,  idarəetmə 
mədəniyyəti,  məişət  mədəniyyəti, 
sülh  mədəniyyəti,  qender 
mədəniyyəti,  məsuliyyət mədəniyyəti, şəxsiyyət mədəniyyəti və s.
İnsan  mədəniyyəti,  hər  şeydən  əvvəl  intellekt,  zəhmət,  iradə  və 
hisslər,  cəmiyyətin  inkişafının  canlı  toxuması  və özəyidir.  Əgər təbiət 
dünyası  sinergetik,  yəni  özünü idarə edən, özünü təşkil  edən və özünü 
inkişaf  etdirən  sistem  kimi  nəzərdən  keçirilirsə,  insan  dünyası  -  
mədəniyyət  -  insan  tərəfindən  daim  təkmilləşdirilməsi  və  düzgün
24
Fuad  Mammadov
Kullurologiva cffeklivli haval  va faalivvalo aparan vol
idarəedilməsi tələb olunan  şüurlu  təşkil,  idarə  və inkişaf  etdirilən 
sistemdir.  Ruhi mədəniyyət  insanı  hərəkət və fəaliyyətə ruhlandıran 
ağıl  və hiss,  şüur və psixi  qabiliyyətlərin  birliyi  olan  ruhi  vəziyyətlə 
bərabər,  şəxsiyyətin daxili psixi  dünyası olan  qəlb vəziyyətini də əks 
etdirir.  İnsan  şüur və hisslər vasitəsi  ilə  bilik qazanır, onu əhatə edən 
həqiqətlər  barədə 
obrazlı 
təsəvvürlər  yaradır. 
Şəxsiyyətin 
mədəniyyətinin  mühüm  göstəricilərindən  biri  insanın  davranışında 
əks  olunan  bütün  psixi  və  mənəvi  xüsusiyyətlərin  məcmusu  olan 
xarakterdir.  Xarakter  insanın  keyfiyyətini,  fərqli  cəhətlərini,  obyektiv 
həqiqətin  onun  şüurunda  əks  olunması  ilə  əlaqədar  xüsusiyyətləri 
göstərir.  Təsadüfi  deyil  ki,  hələ  Heraklit  demişdir:”İnsanm  xasiyyəti 
onun  taleyidir”.  Buna  görə  də  mədəniyyətin  mühüm  sosial  institutu 
olan  hüququn əhəməyyətini  inkar etmədən  ,  etiraf edək  ki, qadağa və 
sərəncamlarla 
problemləri  həll  etmək  olmaz,  insanlann  şüurunu 
təhsil,  tərbiyə  və  maarifləndirmə  ilə  dəyişib,  pozitiv  xarakter  tərbiyə 
etmək  lazımdır. Bu,  mədəni  inkişafının ən  effektiv üsulu olan  güclü 
ruhun  -  biliklə  zəngin  ağıl,  sağlam,  gözəl  hisslər  və  möhkəm